Çocuk kitaplarının sosyal alana etkisi yaşanılan toplumun kültürünü ve değerlerini içermesinden kaynaklanır. Çocuk kitaplarındaki karakterlerin, yaşadıkları toplumun içerisinde kabul edilen veya edilmeyen tutumlar ve değerler okuyucuya belli bir mesaj içerisine aktarılır. Aynı zamanda kişilerarası ilişkilerin kurulması konusunda bilgilendirir ve çocuklara belli konularda motivasyon sağlamasına yardım sağlar.
İki Nisan Çocuk Kitapları Günü için Hakan Şahintürk ile röportaj gerçekleştirdik. Çocuklarda kitap okumanın öneminden bahseden Hakan Şahintürk, çocuklarda kitap okuma alışkanlığının nasıl kazandırılacağından ve kitapları seçerken nelerin üzerinde durulması gerektiğini hakkında konuştu.
Çocuklarda kitap okumanın önemi nedir?
"Aslında bu soruyu yanıtlarken anne babalara bir öneriyle başlamak isterim. Çocuklarına "Çok gezen mi bilir yoksa çok okuyan mı?" sorusunu sorup evde bir münazara yapıp çocukların okuma heveslerine katkıda bulunabilirler." dedi.
Kitap okumanın hayal gücüne katkısından bahseden Hakan Şahintürk, gelişen teknoloji dünyasıyla kitap okumanın eskisi kadar kolay olmayarak teknolojiden çocukları çıkarmanın zorluğundan da bahsetti. "Hem işitme, hem görme hem de süreklilik ve değişkenliğin hâkim olduğu medya dünyasından çocuklarımızı çekip çıkarmak ve onlara yeni ve ebedi bir arkadaş kazandırmak için çocukların kitapla tanışması gereklidir. Çocuklarımızın hayal güçleri her bir nesil geçişinde biraz daha zora koşuluyor, öğrendikleri kelimeler bizim kontrolümüzden çıkıyor yine medyanın etkisine giriyor ve çocuklarımız biraz daha az bakıyorlar kitapların yüzüne. Bu pek tabii ebeveynler için de geçerli. Çok yoğun iş ve ev telaşlarımızda biz kitap yüzü görmezken çocuklarımızın okumayı sever insanlar olmasını dilde arzu etmeyi hiç bırakmıyoruz." diye devam etti.
Çocuğun kitapla tanışmasının erken yaşta olduğunu ifade eden Şahintürk, "Kaç yaşında kitapla tanışır çocuk? Aslında oturmayı başarabildiğinden itibaren kitaplar önünde olmalıdır çocuğun. Ama o kitapların çocuğumuzun önünde olabilmesi için bizlerin de dünyasında gözler önünde kitaplar olmalıdır. 2 yaşına kadar çocuk kaba hareketlerle birkaç sayfa birden çevirerek bakar kitap yapraklarına. Bu yüzden hem yırtılabilecek kitaplar hem de sayfaları yırtılamayacak kadar kalın yapılmış özel çocuk kitaplarını bulundurmalıyız evlerimizde. Yırtıyor kitapları diyerek toplanmamalı kitaplar çocukların önlerinden, ama bir yandan da bizim nasıl özen gösterdiğimizi ve nasıl kitap karıştırdığımızı görmeli çocuklar. Geceler ve gündüzlerde hikâyeler ve masalların çocuklara okunması hem anne çocuk ilişkisinin gelişimine çok faydalıdır hem de çocuğun dil gelişimine çok büyük etkisi vardır." dedi.
"Çocuklara öğretmek istediğimiz şeyler üzerine seçtiğimiz kitaplar bulunmaz cevherlerdir."
Çocukların yaşı ilerledikçe kitaptan daha fazla zevk alacağını ifade eden Şahintürk "Yaşı ilerledikçe çocuk kitaptan daha da fazla zevk almaya başlar. Yaşına, ilgilerine ve kendisine öğretmeyi istediğimiz konular üzerine dikkatle seçtiğimiz kitaplar çocuk eğitiminde bulunmaz cevherlerdir. 3-4 yaşlarındaki bir çocuk, hayvanlar, çevresi ve çocuklar üzerine kitapların okunmasından çok hoşlanırlar. Bu fırsat güzel değerlendirildiğinde çocuğumuz pek çok yaşıtının bilmediği kelimeyi ve nesneyi ayırt edebilir hale gelir. Kitap okuyan büyüğün, kitapta geçen konuşmaları farklı seslerle canlandırması bu yaş çocuğunun çok ilgisini çeker, ve onu taklide alıştırır. Kuzu ve kurt sesini farklı çıkartmak, korku ifadesi içeren bir cümleyi gerekli vurgu ve tonlamaları yaparak okumak çocuğun algılarını açacak kitaptan daha da çok zevk almasını sağlayacaktır. Bir süre sonra çocuğumuzu aynı kitabın sayfalarını çevirip ezberleyebildiği kadarıyla kitabı hayali olarak okumaya çalıştığını görebiliriz. Bu çocuğun kitapla hemhal olma amacımıza ulaştığımızı gösterecektir. Altını ıslatma sorunu olan bir çocuğa bununla ilgili kitapların, korkan bir çocuğa korkan bir başka çocuğun hikâyesinin okunması mucizevî sonuçlar yaratabilmektedir." Dedi.
Kitap okuma alışkanlığı çocuklara nasıl kazandırılır?
Çocuk pek çok alışkanlığını ana babasıyla özdeşleşme yoluyla öğrenir. Onlar gibi olmak ister. Yapılan araştırmalar çocuğun okumaya ilgi duymasında ailede gördüğü modellerin büyük etkisinin olduğunu göstermektedir. Yani bir atasözümüze benzeterek "Okur okura baka baka yetişir" de diyebiliriz.
* Okuyan kişilerin bulunduğu,
* Bol kitap, gazete, dergi bulunan,
* Ailece okuma zamanları olan,
* Birlikte araştırılan, soruların birlikte yanıtlandığı, düşünmenin desteklendiği,
* Bol bol sohbet edilen,
* Kitapla ilgili konuşmalar ve kitap alışverişleri (satın alma/ödünç alma) yapılan,
* Televizyon, bilgisayar vb. belli düzen içinde, az ve nitelikli kullanıldığı ortamlarda yetişen çocukların iyi okur olma olasılığı yüksektir.
Kitap okumak istemeyen veya dinlemek istemeyen çocuğa nasıl yaklaşmalıyız?
Hakan Şahintürk "Öncelikle bu durumun nedenlerini düşünmek daha anlamlı olur sanırım. Dijital dünyanın esiri olmuş bir çağda olduğumuzu düşünürsek sorunun cevabını büyük bir oranda vermiş oluruz. Bununla beraber erken yaşlardan itibaren kitapla tanışmamış çocukların bu alışkanlığı edinmesi zor olabilmektedir." dedi.
"Kitap okumak yemek yemek gibidir. Hoşlanmadığınız veya tadını beğenmediğiniz bir yemeği yemek için kendinizi veya çocuğunuzu zorlayabilir misiniz? Bu yüzden okuma etkinliğini çileli bir yolculuğa dönüştürmemek için çocuğunuzu yaşına uygun, sevebileceği ve ilgi çekici okuma kitaplarıyla buluşturun." diye ekledi.;
"Kitap okumada zorlanan çocukların anne babalarına diğer öneriler ne olabilir derseniz eğer?
Kitap oku demek yerine kitap okuyarak ona örnek olun.
Kitabı birlikte okuyun.
Kitap okumayı vereceğiniz ödüllerle sevimli hale dönüştürün.
Doğru kitaplarla buluşmasında yardımcı olun.
Kitap okumanın ona kazandıracaklarıyla ilgili somut, gerçekçi örnekler verin.
Okuma sürecinde yanında bulunun ve takıldığı yerlerde ona yardımcı olun.
Okuma konusunda çocuğunuzu cesaretlendirin." Diye sözlerine devam etti.
Kitap seçerken yaş durumu da göze alındığında nelere dikkat edilmeli?
Günümüzde teknoloji ile erken yaşta tanışan çocuklarla birlikte kitap okumayı sevdirmenin zorluğundan bahseden Hakan Şahintürk "Teknoloji ile erken yaşta tanışan çocuklara hareketsizce duran kitapları sevdirmek eskisi kadar kolay değil ama bir yandan da hepimiz çocuklar kitap okusun istiyoruz. Birçok değişik oyun, oyuncak, teknolojik alet arasından sıyrılarak bir çocuğun ilgisini çekebilecek bir kitabı seçmek ne kadar da güç değil mi?" dedi.
"Okumak ve çocuklara okuyan ebeveyn modeli olarak gözükmek onlarda heves uyandırabilir ancak okuma işi ona ayırdığınız zamanı kısıtlıyor ve kitap aranızda bir engel oluşturuyor ise tam tersi bir etki yapabilir, bu nedenle bu noktada dikkatli olmanız önemlidir.
Evde televizyon ve bilgisayar ile vakit geçirmeyi çocuğun yatma saatinden sonra tercih etmek ve çocukla birlikteyken ortaklaşa kitap okuma zamanları yaratmak kitap okuma hevesi oluşturmada etkili olacaktır." diyerek devam etti.
"Kitap seçiminde çocukların isteklerini göz önünde tutmaya dikkat etmeliyiz."
Kitap seçmek için beraber gitmeye ve çocuğun seçimlerine de önem verilmesine dikkat çeken Hakan Şahintürk "Kitap seçmek için kitap almaya birlikte gitmeye, kitap seçiminde çocuğunda isteklerini göz önünde tutmaya dikkat etmeliyiz. Kitap seçerken çocuğa kitapları incelemek için fırsat tanınması, sabırlı davranılması önemlidir." dedi.
"Kitabın yazarının ve resimleyenin daha önceki çalışmalarının biliniyor olması, seçim yaparken daha rahat olmayı sağlayacaktır. Kitabın saygın bir yayınevi tarafından yayınlanıyor olması da güvenilirliğini arttıracaktır.
İyi seçilmiş bir kitabın çocuğun ilgi alanında uzun süre kalacağı düşünülürse kitabın malzeme kalitesi, kolay yıpranmaması özellikle yaş küçüldükçe önem kazanır." dedi.
Şahintürk aynı zamanda kitapların iyi resimlenmiş olmasına rağmen kötü yazılmış hikayelere de dikkat edilmesi gerektiğini belirterek; "İyi resimlenmiş ama kötü yazılmış kitaplar bizi tuzağa düşürebilir. Çocuğunuza alacağınız kitapları mutlaka okuyun. Sadece kapak ve resimler yanıltıcı olabilir." dedi.
"Okumaya yeni başlayan çocuklara daha okunaklı kitaplar seçmek gerekir."
Hakan Şahintürk "Okumayı yeni öğrenen çocuklara küçük yazılı ve okuyabileceğinden uzun kitaplar almak yerine büyük ve okunaklı yazılmış, kolayca bitirebileceği kitaplar seçmek gerekir." diye ekledi.
Ayrıca Şahintürk çocuklara kitap okurken mimikleri tiyatrocu gibi kullanmanın öneminden bahsederek "Çocuklara kitap okurken mimiklerinizi, ses tonunuzu tıpkı bir tiyatrocu gibi kullanmaya gayret ederseniz onu kitabın davet ettiği hayal dünyasına kolayca sokabilirsiniz. Ayrıca çocuğunuzda bir an önce kendi kendine okuma isteği uyandırırsınız." diye tavsiyede bulundu.
"Çocuklar için yazılmış hikaye, öykü ve masallarda Türk dili iyi kullanılmış olmalı, hikaye kolayca akmalıdır. Mümkünse sıradışı, çocuğu kalıpların dışına taşıyacak ve yaratıcılığını kışkırtacak hikayeler seçilirse çocuğun hayata bakış yelpazesi genişleyecektir."
"Hikayeler çocuğa kendi doğrularını seçme hakkını da tanıyacaktır."
Şahintürk kitapların hayal gücüne katkı sağlayacağına vurgu yaparak "Hayal dünyasının sınırları yoktur ama hayatın sınırları vardır. Çocuğun kitapla birlikte gerçek olmayana odaklanması ve sonrasında güvenli gerçeğe dönmesi, yaratıcı potansiyelini ve hayata kattığı yenilikleri arttıracaktır." dedi.
"İyi"yi göstermenin yanı sıra "kötü"den de kaçınmayan, toplumun "iyi"lerinin aşırı derecede vurgulanmadığı "öğretici, ders verici" olma dozunun kaçırılmadığı hikayeler çocuğa kendi doğrularını seçme hakkı tanıyacaktır. diye ekledi.
"Kitap bir kültür taşıyıcısıdır."
Kitabın geçmişi tanıtacağı gibi yeniyi de sezdireceğini ifade eden Hakan Şahintürk "Kitap bir kültür taşıyıcısıdır. Bu nedenle geçmişi tanıtır, yeniyi sezdirir, yeni ufuklar açarsa değerlidir. Başka kültürlerde ortaya çıkmış değerli çocuk kitapları, çocuğa evrensel bir bakış açısı kazandırması, farklı kültür değerlerini tanıtması açısından yararlı olabilir. Ancak bu tür kitaplarda iyi çeviri yapılmış olması son derece önemlidir." dedi.
Kitapların nasıl kaleme alındığı gibi resimlendirilmesinin de çocuklara yeni ufuklar katarak daha çok ilgilerini çekeceğini belirterek "Kitapların nasıl kaleme alındığı kadar nasıl resimlendirildiği de çok önemlidir. Çocuklar kelimelerden önce resimleri okumayı öğrenirler. Nitelikli bir şekilde kaleme alınmış bir kitap özenle resimlenmemişse hak ettiği ilgiyi göremeyebilir. Resimlemede önemli olan yazıdaki duygunun görsel olarak canlandırılmasıdır. Bu nedenle resimlerin bazen rengarenk olması, bazen birkaç renginin vurgulanması, bazen de siyah beyaz olması mümkün olabilir. Resimler ne kadar sıradışı, beklenmedik, şaşırtıcı, çocuğun varolan dağarcığı dışında olursa çocuğun yaratıcılığı o kadar kışkırtıcı olabilir. Resimler baktıkça yeni bir şeylerin keşfedildiği ayrıntılar ile dolu olursa kitap çocuğun ilgi alanında daha uzun süre kalacak ve zevk alma oranı yükselecektir. Anlatılanla resim iyi eşleşmiş olursa kitap bütünü ile sevilecek ve kalıcı bir yapıt olacaktır. Çok yalın ve sade bir anlatımla, temel bir duyguyu işleyen bir yazının karmaşık, bol renkli, ayrıntılı resimlenmiş olması bütünlüğü bozabilir." diye ifade etti.
Kitabın aynı zamanda eğlenmek için de okunabileceğini söyleyen Hakan Şahintürk "Kitap mutlaka çocuğun okuması ya da bilgi edinmesi için değildir. Kitap eğlenmek için, keyifli zamanlar geçirmek için de okunabilir. Özellikle küçük çocuklar için içeriğin eğlenceli olması önemlidir. Mutlaka bir ders vermesi, yeni bir bilgi edindirmek gibi görevi olması gerekmez. Sadece komik olan bir kitap da tercih edilebilir." dedi.
"Dünya ölçütlerinde ödül almış çocuk kitapları özellikle tercih edilmelidir. Çünkü bu kitaplar çok ciddi kriterlere bağlı olarak seçici kurullar tarafından ödüle layık bulunmuş eserlerdir." diye ekledi.
Hangi kitaplar mutlaka okutulmalıdır?
Çocukların okuduğu kitapların yaş dönemlerine göre farklı olacağını ve her çocuğun da farklı türlere ilgi gösterebileceğini ifade eden Hakan Şahintürk "Çocukların okuyacağı kitaplar yaş dönemine göre farklılaşmaktadır. Her çocuğun mizacı farklı olabileceği için okumayı tercih edecekleri kitap türleri de farklı olabilir. Bununla beraber dünya klasikleri dediğimiz eserlerin evdeki kütüphanede bulunması ve anne babaların bunları okumuş olması çocuğun bu konuda heveslenmesi için yeterli bir sebeptir. Kitap ismi soracak olursanız örneğin bir KÜÇÜK PRENS, RİCHARD BACH`IN MARTI kitabı yetişkinlikte bile başucu kitabı olarak okunabilmektedir." dedi.
(Esra Güller)
