dyt.elifkavak@gmail.com
Şeker tadı veren maddeler ve tatlılık duygusu isteği geçmişten günümüze insanlar için önem taşımaktadır. Bu konuda yapılan çalışmalar, insanların içgüdüsel olarak şekerli içecek ve yiyecekleri diğerlerine oranla daha fazla tükettiğini göstermektedir. Yapay tatlandırıcıların kullanımının artmasıyla hangi ürünlerde yer aldığı ve sağlık üzerine etkisi incelendiğinde ulaşılan bilgiler yazımda yer almaktadır.
Tatlandırıcılar, elde edildikleri kaynağa göre doğal veya yapay tatlandırıcılar olarak iki sınıfa ayrılmaktadır. Yapay tatlandırıcılar şeker tadında olan fakat tüketildiğinde enerji sağlamayan ya da çok az enerji sağlayan besin katkı maddeleridir. Doğal ve yapay tatlandırıcıların besinlerin içinde kullanılmasının amaçları temelde aynıdır. Her ikisi de besinlere tatlı tadı vermek için kullanılır. Fakat doğal tatlandırıcılar enerji içerdikleri halde yapay tatlandırıcılar ya hiç enerji içermezler ya da çok az enerji içerirler.
En sık kullanılan yapay tatlandırıcı Aspartamdır. Aspartam yaygın olarak kullanılmaktadır ve Dünya da 6 binden fazla ürünün içinde yer almaktadır. Avrupa Birliği ve Birleşik Krallıkta aspartam ürün etiketlerinde E-951 kodu ile yer almaktadır. Gıda maddelerinde aspartamın bu kadar yaygın olmasının sebebi bu yapay tatlandırıcının normal şekerden yaklaşık olarak 200 kat daha tatlı olmasıdır. Gram başına 4 kkal değere sahiptir fakat tatlılık oranı bakımından sakkaroz ile karşılaştırıldığında sakkarozdan 200 kat daha tatlıdır bu yüzden sakkarozdan çok daha az miktarlarda kullanımı istenilen tatlılığın sağlanması için yeterli olmaktadır. Yoğun tatlı içeriği sebebiyle yiyecek ve içeceklerde istenilen tatlılık oranının sağlanabilmesi için sadece küçük bir miktar aspartam kullanılması yeterli olmaktadır. Bu küçük miktarının yeterli olması hem elde edilmek istenilen tatlılık seviyesini sağlamaktadır hem de az kalori içeriği sebebi ile kullanımı gün geçtikçe artmakta ve tercih edilmektedir. Ancak eklenen yapay tatlandırıcıların iştah, metabolizma, ağırlık ve sağlıkla olan ilişkisi tartışma ve araştırma konusu olmuştur. Örneğin yapılan bir çalışmalar sonucunda yapay tatlandırıcıların obezite, diyabet, alkole bağlı olmayan karaciğer yağlanması gibi hastalıklara sebep olabileceği tespit edilmiştir.
Aspartam’ın en çok kullanıldığı ürünler şunlardır :
· Aspartam en yaygın olarak kahve, çay gibi içeceklerde şekere alternatif olarak tercih edilen sofra üstü şekerler olarak kullanılmaktadır.
· Birçok popüler olan içecek markası piyasaya sunduğu ‘’şeker ilavesiz’’ adı altında istenilen tatlılığın sağlanması için aspartam kullanılarak içeceklerin diyet içecek versiyonlarını sunmaktadır.
· Bazı sakız markaları ‘’şekersiz’’ alternatiflerini aspartam veya başka ana tatlandırıcı maddelerden birini kullanmaktadır.
· Bazı yoğurt markaları tatlandırma amacıyla aspartam içeren düşük kalorili çeşitli yoğurtlar üretmektedir.
Yapay Tatlandırıcıların bazı hastalıklar üzerine etkisi :
Yapay Tatlandırıcılar ve Obezite ilişkisi: Örneğin yapay tatlandırıcılar, şeker gibi tokluğu uyarmazlar ve sindirim, besin emilimi ve metabolizması üzerinde etkiye sahiptir. Ayrıca yapay tatlandırıcıları tüketmek yemek yeme isteğini artırır ve iştahın artmasına yol açmaktadır. Bunun sonucunda da beslenme artışı ile enerji alımının artmasına sebep olmaktadır. Yapay tatlandırıcıların kullanımı ile doza bağlı olarak artan beden kitle indeksi (BKİ) arasında bir ilişki vardır. Kullanan bireyler sadece daha fazla kilo almakla kalmazlar aynı zamanda artan abdominal yağ birikimi için daha büyük risk altındadırlar.
Yapay Tatlandırıcılar ve Kardiyovasküler Hastalıkların İlişkisi: Araştırmalar sonucunda yapay tatlandırıcıların kardiyovasküler hastalıklar için önemli bir risk faktörü olduğu ortaya çıkmaktadır. Menopoz sonrası kadınlarda yapılan çalışmada ise günde iki veya daha fazla diyet alkolsüz içecek (yapay tatlandırıcı kullanılan) tüketen kadınlar arasında kardiyovasküler hastalık riskinin arttığını göstermektedir. Sonuç olarak yapay olarak tatlandırılmış içecek alımı ile hipertansiyon, felç, miyokardi infarktüsü gibi başlıca hastalıklar arasındaki ilişki araştırıldığında elde edilen raporların sayısı yeterli değildir ve daha fazla çalışma yapılması gerekmektedir.
Yapay Tatlandırıcılarının Bağırsak Mikrobiyomu Üzerine Etkileri: Bağırsak mikrobiyal toplulukları, insan sağlığı açısından oldukça önemlidir. Bağırsak mikrobiyomun işlevi ve bileşimi diyetle hızla değişebilmektedir. Tatlandırıcıların bağırsak mikrobiyotası üzerindeki etkileri tam olarak kesinlik kazanmamıştır. Ancak yapay tatlandırıcı olan sakarinin insanlarda glikoz toleransı ve disbiyosiz ile ilişkili yapılan bazı çalışmalar sonucunda metabolik yolaklarda değişiklik gösterdiği kanısına varılmıştır. Ancak yine de kesin bir sonuca varmak için daha fazla çalışmaya ihtiyaç duyulmaktadır.
