Lale borsası ve umut
Covid-19 pandemisi, kriz, savaş derken paranın değeri her geçen gün gidiyor. Kimi yurttaş yılların alışkanlığı olan, yastık altındaki parasını burada koruyor. Kimisi bankalara güvenemediği için, riskli bulsa da, parasını çekerek evinde saklıyor. Kimi vatandaşta da, saklayabilecek bir para yok.
Zor günlerden geçiyoruz vesselam...
Market kasalarında ise sıklıkla gördüğümüz manzaralar canımızı acıtıyor. Geçtiğimiz günlerde, bir markette, 2 lira eksik hesapladığı ürünlere parası çıkışmayan bir vatandaş, aldığı en ucuz üründen vazgeçti. Neyin ne kadar olduğunu ise hesaplama ve çantasında kuruş arama süreci bir iki dakika sürünce, kuyruk uzadı. Uzayan kuyruk ve tek kasa çalışan marketlere karşı gelişen gerginlik ise yaşanmadı. Çünkü, kasa kuyruğundaki her bir vatandaşın hali, parası tam çıkışmayan yurttaşla aynıydı...
Kentin en büyük pazarı olan Cuma pazarında ise; akşam saatlerinde, kenara ayrılan sebze ve meyveye yönelen yoksulluk ise her geçen gün artıyor. En taze sebze ve meyvenin geldiği gün olan Cuma günü Pazar kalabalığı; kendisini Salı günü göstermeye başladı. Çünkü Cuma satılmayan ürünler, cumartesi, Pazar ve en sonunda Salı günü satıldığı için bir iki lira daha düşük satılıyor. Süt ve süt ürünlerinin kilosu ise dudak uçuklatıyor. Diğer gıda ürünlerine hiç girmeden devam edelim...
Ekonomik tablo böyle iken elinde biraz birikmişi olan vatandaş ise başka çıkar yol bulma girişimlerinde bulunuyor. Kripto para birimi diye bir şey çıktı önce. Anlamaya çalışırken, kripto paranın anlaşılmak istemediğini anladık. Esenyurt`ta sattığı dairesinin parasını kripto para piyasasında kaybeden 23 yaşındaki genç intihar etti. Kripto para can aldı!!! Kripto para laneti, yoksul halkların üzerinden henüz dağılmamışken; borsa hızlı bir yükselişe girerek rekor üstüne rekor kırdı. Bitcoin`i de unutmamak gerek..."Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK), 2022`de borsaya giren yatırımcı sayısını açıkladı. 31 Aralık 2021-31 Aralık 2022 arasında Borsa İstanbul`a 1 milyon 427 bin 457 kişi yatırım yaptı. Böylelikle Borsa İstanbul`daki toplam yatırımcı sayısı 3 milyon 749 bin 409 kişi ile rekor yüksek seviyeye çıktı"
Umut, borsaya bağlandı.
1 milyon 427 bin 457 kişi yatırım yaptı ama? O yatırımlar nasıl yapıldı. Kimi yatırımcının hali hazırda, kenarda duran hali vakti yerinde parası, borsaya girerken; binlerce vatandaş ise, umudunu sermaye yaptı. Başka bir deyişle; borsa yatırımcılarının ortalama yüzde 60-70`i büyük yatırımcı. Geri kalan yüzdelik ise dar gelirli aileler. "Kripto para"nın ortaya çıkarttığı trajedilere, umalım ki yenileri eklenmesin...
Ki eklenmeye başladı...
Çay sohbetlerinde, konuşulan ya siyaset ya da borsa oldu. Terimler öğrenildi. Her küçük yatırımcı, uzmanmışçasına; tüyolar vermeye başladı. Borsayı takip eden dar gelirli yatırımcı, siyasetle de ilgilenmeye başladı. Arasındaki bağı, dünya ekonomisiyle olan ilişkisini; ithalat ve ihracatı; teknolojik gelişmeleri; takip etmeye başladı. Belki en büyük artısı da budur...
Zaman gösterecek. Kim kazanıyor, kim kaybediyor? Zaman gösterecek.
Ansızın zengin olmak isteyenlerin hali; umalım ki bitcoin ve kripto paradaki gibi olmasın. Ya da ganyan, diğer şans oyunları, iddia da ki gibi...
Ama nasıl bir gidişat olacağının sinyalleri Ocak ayının ilk günlerinde ki düşüşle kendini gösterdi.
***
Bir de yıllar yıllar önceye dayanan bir hikaye var. Üstün körü de olsa; anlatmakta da fayda var. Zamanının birinde Orta Asya`nın kurak arazilerinden çıkan bozkır insanı; Pamir Dağları`ndan Anadolu`ya lale getiriyor. Hani şu Osmanlı ve Selçuklu el sanatlarında sıklıkla rastladığımız çiçeklerden biri olan laleleri. Sanat tarihinde ayrı bir öneme sahip olan, her yüzyılda her dönemde farklı bir üslupla işlenen laleler şiirlerde, hikayelerde sözün arasında açıyor. Minyatürde, mimari süslemelerinde, halı ile kilim desenlerinde, kaftanlarda, yazmalarda, çeyiz sandıklarında açıyor bir bir laleler...
Yüzyıllar geçiyor aradan... Osmanlı padişahlarından 3.Ahmed, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu`nun İstanbul Büyükelçisi olan bitki bilimci Ogier Ghislain de Busbecq`in gönderdiği lale soğanları gönderiyor. Önce Avusturya`nın Viyana şehrine oradan da Hollanda`ya ulaşan laleler, dünyaca tanınıyor.
Yıllar geçiyor...
Tarihler 16302lu yılları gösterdiğinde, Lale çılgınlığı başlıyor. Bir Şubat ayında, baharda açacak olan lalelere, değer biçiliyor. Olmayan laleler, olan parayla satın alınıyor. Tarihin, borsa tarihinin ilk spekülatif balonu lale çılgınlığı...
Lale çılgınlığının en değerli ve pahalı çeşidi olan Semper Augustus lalesinin tek bir soğanı yaklaşık 5 bin 500 gulden yani 330 bin dolara karşılık geldi.
İnanılmaz değil mi? Aynı zamanda tebrik çiçeği olarak bilinen lale çiçeğinin geldiği nokta...
