Özellikle de COVID-19 bugünlerde ortalıkta gezinirken, hâlâ ellerinizi düzenli olarak yıkamıyorsanız; sabunu patlatmanın ve ovalamaya başlamanın zamanı gelmiş demektir. Fakat çok anlaşılmayan bir durum var: El dezenfektanı stoklamanız gerekiyor mu? Hatta fiyatlar kalbinize inerse, kendi dezenfektanınızı yapmalı mısınız?
Peki uzmanlar ne öneriyor? Mümkün olduğu zaman ellerinizi yıkayın; eğer lavaboya gidemiyorsanız, el dezenfektanı da olur (hem dükkanlardan aldığınız, hem de kendinizin yaptığı türden). Sabun neden ilk sırada geliyor ve dezenfektanın neden artıları ile eksileri var? İşte bunların analizi…
Dezenfektan nedir ve nasıl çalışır?
El dezenfektanı, aslında izopropil alkol ve jelden oluşuyor; bir de, eğer istiyorsanız eğlenceli kokulu eteri yağlardan… Bu çözelti ilk önce hastaneler ve sağlık merkezlerinde, iki hasta arasında lavaboya gidip ellerini yıkayacak bir saniyesi bile olmayan doktorlar için hızlı bir çözüm biçiminde kullanılmıştı.
Dezenfektan, esasında alkolün gücüyle çalışıyor. Alkol, pek çok bakteri ve virüs tipinin en dış katmanını ortadan kaldırıp, bu canlıların konağı ele geçirmesini önleyerek onları öldürebiliyor. Fakat norovirüs gibi dış katmanı sert olan virüslerde etkili olmuyor. Yine de ihtiyaç olduğu zaman, toplu taşımada veya umumi bir tuvalette üzerinize geçebilecek görünmez ve yapışkan şeylerin çoğundan koruyor.
Sabun ise biraz farklı şekilde işliyor. Virüsleri ve bakterileri öldürmek yerine; elinize geçen kir, yağ ve diğer tehlikeli etmenleri kaldırıyor. Dezenfektanlar herhangi bir şeyi ortadan kaldırmıyor: Sadece bakteri ve virüsleri arındırıyor ve zehirli ilaçlar ya da sporları elinizde bırakabiliyor.
Koronavirüsü yıkayarak uzaklaştırmak, onu aniden durdurmak kadar kuvvetli gelmeyebilir fakat bunun daha etkili olduğu kanıtlanmış durumda; özellikle de mukusla kaplı patojenler için…
Michigan Üniversitesi’nde bulaşıcı hastalıklara odaklanan tıp profesörü Preeti Malani, “Alkol hiçbir şekilde, eli etkili biçimde yıkamaktan daha iyi değil” diyor.
Ellerimi aşırı miktarda yıkamam veya çok fazla dezenfektan kullanmam mümkün mü?
George Washington Üniversitesi’nin mikrobiyoloji, bağışıklıkbilim ve tropikal tıp bölümünün başkanı Sanjay Maggirwar, pek mümkün olmadığını söylüyor; fakat ellerinizi sürekli köpürtmek veya dezenfektana batırmak, muhtemelen onların kurulaşmasına sebep olacaktır. Bu yüzden nemlendirmek söz konusu olduğunda, daha verimli olmaya hazır olun. “Bunun dışında, pek fazla zararı yok” diyor Maggirwar.
Dezenfektanı düzgün şekilde kullanmak için, avcunuza yaklaşık 3 milimetre dökün (bir payet boyutu kadar) ve ellerinizi kuruyana kadar, en az 10 ila 15 saniye boyunca ovalayın. Gerekli olduğunu düşündüğünüz zamanlarda bunu yapabilirsiniz. Yalnızca, alkolün kurutma gücünün farkında olun…
Biraz dikkat isteyebilen şeylerden biri de; triklosan gibi içeriklere sahip olan dezenfektanların veya sabunların, antibiyotik direnci tehlikesini artırabiliyor olması. Bu katkı maddelerinin, el yıkamaya veya dezenfekte şekline pek fayda sağladığı kanıtlanmış değil. Fakat Maggirwar, alkole ya da sıradan sabuna direnç geliştiren bakteri ve virüs görmemiş. Eğer şişenin üstündeki etikete bakarsanız ve “antimikrobiyel” yazıyorsa, yine telaşlanmanıza gerek yok. Temiz ve sağlıklı kalmak için kullanabileceğiniz her şeyi kullanın.
Peki, kendi kendime el dezenfektanı yapabilir miyim?
Bu size kalmış. Eğer izopropil alkol ve aloe vera gibi bir jel kullanıyorsanız, yapması kolaydır ve dükkandan aldığınız üründen pek farklı olmayacaktır.
New York Üniversitesi’nde çevresel kamu sağlığı alanında klinik profesör olan Jack Caravano, “İyice çalkalayın. O şey, dükkanlarda satılan dezenfektanlar gibi görünecek ve kokacaktır” diyor. Fakat pek geleneksel olmayan reçeteler kullanırken (votka ilave etmenizi söyleyenler gibi) dikkatli olun. El dezenfektanınızın en az yüzde 60 alkol içermesini istemezsiniz; bu yüzden Caravano sadece sıradan votkaya değil, yaklaşık 150 ayar veya daha yüksek yoğunluktaki bir liköre ihtiyaç duyacağınızı söylüyor.
Eğer kendi koronavirüs katilinizi yapmak istemiyorsanız, bu da sorun değil. “Bu bana iyi bir votka kullanım yöntemi gibi gelmedi” diyor Malani. Yalnızca, ellerinizi mümkün olduğu kadar düzenli yıkadığınızdan emin olun; özellikle de ortak yüzeylere dokunduktan sonra. Ayrıca, evinizde veya büronuzda; üzerine hapşırma tehlikesi bulunan yüzeyleri düzenli olarak arındırmayı da unutmayın. Eğer ayaküstü fazla kullanıyorsanız, cep telefonunuzu silmek de akıllıca olabilir.
Kaynak:
1-Ozan Zaloğlu (popsci.com.tr)
2-Sara Kiley Watson
