ÇOCUKTA AHLAK VE VİCDAN GELİŞİMİ

Ailenize arabayla seyahat ederken trafik ışıklarında kırmızı ışıkta geçtiniz ve çocuklarınız bunu gördü, çocuklarınıza durumu nasıl izah edersiniz? Bankada para yatırdıktan sonra hesap cüzdanınıza baktığınızda görevlinin yanlışlıkla hesaptaki rakama bir sıfır eklediğini gördünüz, bankaya geri dönüp durumu düzeltir misiniz? Önemli bir sınavı kopya çekerek geçtiniz ve hocanız bunu anlamadı, içiniz rahat olur mu ?

Bireylerin toplumun değer yargılarına karşı saygılarının olabilmeleri için öncelikle kendilerine saygılı olmaları, vicdan ve ahlak değerlerinin gelişmiş olmaları gerekir. Çocukların ahlak gelişimlerini düşündüğümüzde 3-15 yaşları arasında ailelerin önemli bir faktör olduğunu görmekteyiz.

Gelişim psikologları ahlaki gelişimi de evreler halinde incelemişlerdir. Ahlaki gelişim çocuğun soyut düşünme yeteneğinin gelişmesiyle başlar. Ahlak ve vicdan gelişimi bireyin yaşamında değer verdiği kuralları geliştirmesi ve içselleştirmesidir, başka bir deyişle doğru ile yanlışı ayırt edebilmesine yardımcı olabilecek değerler sistemini oluşturma sürecidir.

Çocuğun zihinsel gelişimiyle hiyerarşik bir paralellik gösteren ahlak gelişimini gelişim psikologları 3 ayrı evrede ele almışlardır.

Gelenek öncesi Dönem

Çocuk bu dönemde çevresinden, ailesinden gördüklerinin hepsini doğru olduğunu kabul eder. Suç işlenen bir çevrede büyüyen çocuk, örneğin hırsızlığı normal bir davranış olarak görür. Bu dönemde çocuk her türlü kurala şartsız itaat etmek zorunda olduğunu düşünür. Verilen cezalara da koşulsuz uyması gerektiğini kabul eder bir süreçtedir. Bu dönemde çocuk benmerkezci düşünme yöntemiyle de hareket etmeye başlar. Kimse görmeden yapılan olumsuz davranışlar gözlenebilir. Menfaatler için yapılan her şey mubahtır mantığı oluşabilir.

Geleneksel Dönem

Bu ahlaki gelişimde çocuk, benmerkezci düşünce yerine empatik düşünme yeteneğini geliştirmeye başlar. Sosyal düzenin korunması için davranışların gözden geçirilmesi algısı başlar. Toplumun ve gurubun kurallarına uymaya başlanır. Bu dönemde iyi niyetli olmak çok önemli bir kavramdır. Kurallara uyma, iyi çocuk olma beklentisi bu dönemde başlar. Yardım etmek, duyarlı olmak,vicdanlı olmak bu dönemin özelliklerindendir.

Gelenek Sonrası Dönem

İnsan haklarının, evrensel hukuğun, bireysel farklığının önem kazandığı bu dönemde birey, toplumdaki tüm fertlerin haklarının korunması için sosyal sorumluluk hissetmeye başlar. Her bireyin kendi ahlak sistemini oluşturabileceğini kabul eden algı da bu dönemin özelliklerindendir.

Çocuklarının vicdanlı ve ahlaklı olmasını isteyen anne ve babalara ne tür görevler düşüyor?

Öncelikle bu konuda anne babaların iyi örnek olup olmama konusunda kendilerini sorgulamaları kaçınılmazdır. Çocuğa empati kavramının öğretilmesi, ‘Sana yapılırsa ne hissedersin?’ gibi sorularla davranışlarının sonuçlarıyla yüzleşmesini sağlamak empati kavramını geliştirmesine yardım edecektir.

Çocuğun yaptığından suçluluk duyabilmesini, doğruyla yanlışı ayırt edebilmesini sağlayacak içsesin oluşmasına yardım etmek için aile içi kuralların hakkaniyet ilkesine göre düzenlenmesi ve herkesin bu kurallara neden uyulması gerektiği uygun bir dille anlatılmadır.

Çocuğun herkese karşı adil davranması gerekliliğinin öğretilmesi, inançlara ve düşüncelere saygılı olmasının gerekçelerinin anlatılması, iyi insan olmanın ona katacağı değerleri örnekler göstererek içselleştirmesini sağlamak, ebeveynlerin evlatlarının ahlak gelişimi için diğer bir önemli görevidir.

Düşünmeden edemiyorum, halkımızın ahlak ve vicdan genleriyle mi oynayıp yalan atmayı, takiyye yapmayı, hırsızlığı, arsızlığı, iltiması, rüşvetçiliği, kabul edilebilir hale getirdiler. Devletin milletin parasını göz göre çalıp, lüks yaşamı kendilerine hak görenleri rol model alabilen çocuklarımızın vicdanlı ahlaklı olmasını bekleyebilir miyiz? Milyonlarca insanın gözünün içine bakarak yalan atabilen politikacıları televizyondan izleyen çocuğun ahlaki gelişimini düşünebiliyor musunuz? Devletin parasıyla, yeşil pasaportuyla hacıya gidip kendisine hacı ünvanıyla seslenilmesini bekleyen bürokratların olduğu bir ülkede ahlaklı, vicdanlı çocuk yetiştirebilir mi? Dinimizin bize emrettiği ‘komşun aç iken yatılmaz’ sözünü günümüzde ‘aç bırak ki itaat etsin’ şeklinde değiştiren kan emicilere çocuklarımızın da söyleyecek bir çift sözlerinin olması için onlara ahlaklı olmayı öğretmeye devam etmemiz gerekmiyor mu?

Tüm anne babaların çocuklarını ahlaksız ve vicdansız insanlardan uzak bir dünyada büyütebilme dileklerimle.