ÇEVRE VE IQ
İçinde Yaşadığınız Çevre, IQ'nuzu Genetik Bir Seviyede Değiştiriyor Olabilir
Bu çok ama çok önemli bir bağlantı.
İçinde yaşanılan çevrenin, beyindeki kilit bir genin ifadesini değiştirip, zekayı daha önce düşündüğümüzden çok daha fazla etkileyebileceği keşfedildi. Bu durum, zekanın doğuştan mı geldiğine yoksa sonradan mı geliştiğine yönelik tartışmayı daha da karmaşık hale getirdi.
IQ’muzu etkileyen çok sayıda gen olduğunu ve yaşanan stresli deneyimlerin, beyinlerimizdeki genleri açıp kapatabileceğini düşündüğünüzde, böyle bir bulgu o kadar da şaşırtıcı gelmeyebilir. Ancak söz konusu bağlantıya dair sağlam kanıtlar bulunması, “akıllı” olmanın ne demek olduğuna yönelik tartışmayı kuşkusuz ki daha da alevlendirecektir.
Berlin Charité Tıp Üniversitesi’nde çalışan araştırmacılar, sağlıklı gençlerin oluşturduğu bir gruptan alınan bir miktar genin niteliklerini incelemişler ve elde ettikleri sonuçları, zeka puanları ile çeşitli sinirsel niteliklerle karşılaştırmışlar.
Takım, normalde genomun tamamına bakacaktı.
Fakat örnekte sadece 1.500 denek olduğu için, daha az sayıda gene odaklanmak zorunda kalmışlar. Bu genler ise, beyinlerimizin karar verme kısmı olan corpus striatum‘daki ödül beklentisiyle ilişkiliymiş.
Araştırmacılar, genlerden bir tanesinde meydana gelen epigenetik değişimler ile genel IQ arasında güçlü bir ilişki olduğunu bulmuşlar. Bu ilişki, yaşadığımız şeylerin hem beynimizin yapısını, hem de genlerimizin temel seviyedeki işlevini etkilediğini akla getiriyormuş.
Epigenetik, son yıllarda genetik alanında önem kazanan bir konu oldu; çünkü genetik işlevler ile çevresel değişimler arasındaki bağlantıyı keşfetmeye olanak sağlıyor.
Örneğin, sürekli biçimdeki bir şiddet tehdidi veya zayıf beslenme gibi yüksek baskı zamanlarında organizmada meydana gelen fizyolojik değişimler, genlerinize kimyasal bir grup ekleyerek veya onlardan çıkararak, genleri etkili bir şekilde açıp kapatabilir ve onları değiştirebilir.
Bu değişimler diğer türlü de olabilir. Bebeklere sık sık sarılmak ve onlara çok miktarda sevgi göstermek de, bebeklerin genlerinin ifadesini aynı şekilde değiştirebilir.
Bunun karşılığında bu gibi değişimler, zincirleme etkileri şiddetli olabilen bir miktar niteliğe kurnazca nüfuz ederek, bağışıklık sisteminizin nasıl işlediğinden tutun da, ne kadar para kazandığınıza kadar her şeyin gidişatını değiştirebiliyor.
Bu vakada takım, DRD2 isimli bir gene epigenetik bir kilit eklendiğinde, IQ oranlarının düştüğünü keşfetmiş.
Söz konusu gen, genelde dopamin sinir taşıyıcısının alıcı bir sinirinin oluşturulmasından sorumlu. Bu genin bozuk veya mutasyon geçirmiş halinin kalıtım ile geçmesi, genelde kötü haber anlamına geliyor ve çeşitli nörolojik ve kasıl bozukluklara yol açıyor.
Fakat striatum gibi, beynin soyutlanmış noktalarında değişim geçirirse, etkileri daha az olabiliyor ve planlama ile motivasyon ile ilişkili iletişimi sınırlandırıyor.
Araştırmacılar, bu muhtemel bağlantıya dair daha fazla kanıt bulmuşlar; değiştirilmiş DRD2 genine sahip bireylerin beyinlerinin bu bölgesindeki dokular, söz konusu epigenetik değişimi barındırmayan insanlarınki kadar fazla yoğun değilmiş.
Değişimler mevcut olsa da, bu değişimleri başlangıçta neyin meydana getirdiğini tam olarak söylemek mümkün değil. Çocukluk dönemindeki stresin, daha sonraları idrak kabiliyetini etkilediği biliniyor, fakat bunun ne kadarının nörolojik değişimlerden ibaret olduğu ve ne kadarının epigenetik olabileceği henüz bilinmiyor.
Herhangi bir epigenetik değişimin, bizi zenginlik, hastalık veya (bu vakada) entelektüel üstünlük dolu bir hayata yönlendireceğini söylemek abartı olur; fakat küçük değişimler, çok uzağa gidebilen bazı etkiler oluşturabilir.
Doğru dokulardaki epigenetik değişimler, diğer çevresel etkilerden farklı şekilde, kuramsal olarak gelecekteki nesillere geçebilirler.
Çalışmanın baş yazarı Jakob Kaminski şöyle söylüyor: “Çevrenin sebep olduğu gen faaliyeti, yoksulluk ve genetik oluşum gibi, IQ testi verimini etkilediği bilinen diğer etmenlerin arasına katıldı”
“Bu çalışmada, IQ test sonuçlarındaki bireysel farklılıkların, her ikisi de çevresel etki altında olan epigenetik değişimler ve beyin faaliyetindeki farklılıklar ile ne şekilde bağlantılı olduğunu gözlemleyebildik.”
Zekanın test edilmesi, genelde geçerli sebeplerle birlikte uzun süredir bir tartışma konusu. Kesin olmayan araçlar, uygunsuz yorumlamalar ve zeka testinin ırkların kötülenmesinde sahip olduğu pay; insan zekasının kalıtsal mı olduğu, yetişmeyle mi şekillendiği yoksa gayret ve çalışkanlığın sonucu mu olduğunu sorarken, sıklıkla kötü bir izlenim bırakıyor.
Bu şüphesiz ki karmaşık bir mesele; fakat bulgular biriktikçe, beyinlerimizin öğrenme ve sorunları çözme bakımından nasıl çalıştığına dair daha berrak bir resim elde ediyoruz.
Araştırma, Translational Psychiatry bülteninde yayınlandı.
Kaynak:
1- ScienceAlert 2- Ozan Zaloğlu (popsci.com.tr)
