657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu ve Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliğinde Zamanaşımı ve Hak Düşürücü Süreler

Geçtiğimiz yazımızda, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu çerçevesinde disiplin soruşturmalarında “soruşturma evrakına erişim hakkı” üzerine bir değerlendirme yapmıştık. Bu yazımızda ise disiplin ceza kararlarının verilmesinde son derece kritik olduğunu düşündüğümüz “zamanaşımı” ve “hak düşürücü süreler” konusunu ele almak istiyoruz.

Gözlemlerimize göre bazı somut olaylarda, özellikle ceza kararlarının süresi içinde verilmediği; buna karşılık soruşturmanın başlatılmasında sürelere daha fazla dikkat edildiği görülmektedir. Bu durum, disiplin sürecinin hukuka uygun yürütülmesini doğrudan etkileyebilmektedir.

Zamanaşımı ve Hak Düşürücü Süreler Ne Anlama Geliyor?

Hukuk sistemimizde süreler, özel hukuk ve kamu hukuku kapsamında birçok farklı yasa ile düzenlenmiştir: Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK), Medeni Kanun, İYUK, İş Kanunu, Ticaret Kanunu ve Borçlar Kanunu bunlardan bazılarıdır.

Süreler söz konusu olduğunda genellikle iki temel kavram karşımıza çıkar: Zamanaşımı ve Hak Düşürücü Süreler.

• Zamanaşımı, kanunda öngörülen sürenin geçmesiyle birlikte bir hakkın kullanılmasını engellemeyen; ancak karşı tarafın bu hakkın kullanılmasına itiraz etmesini sağlayan süredir.
• Hak düşürücü süreler ise süresi içinde kullanılmayan bir hakkın tamamen ortadan kalkmasına yol açan, daha kesin nitelikli sürelere işaret eder.

Zamanaşımı, borçlu tarafından savunma olarak ileri sürülmelidir. Buna karşılık hak düşürücü süreler, mahkemece re’sen dikkate alınır ve süresi geçtiğinde dava hakkı tamamen ortadan kalkar. Hukuki sonuçları bakımından bu iki süre türü arasında açık bir fark bulunmaktadır.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda Sürelere Genel Bakış

Sürelerle ilgili genel düzenlemeler Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nda yer almaktadır. Buna göre:

• Süreler, taraflara tebliğ veya bazı durumlarda tefhim tarihinden itibaren işlemeye başlar (HMK m.91/1).
• Gün olarak belirlenen sürelerde, tebliğ günü hesaba katılmaz ve süre, son günün tatil saatinde sona erer (HMK m.92/1).
• Süre ay veya yıl olarak belirlenmişse, başladığı güne karşılık gelen bir gün yoksa süre, ilgili ayın son günü sona erer (HMK m.92/2).
• Resmî tatiller süreye dâhildir; ancak sürenin son günü tatilse, bu süre tatili takip eden ilk iş günü mesai saati sonunda sona erer (HMK m.93/1).

Ayrıca HMK m.94/1’de "kanunun belirlediği sürelerin kesin süre" olduğu, m.94/3’te ise "kesin süre içinde yapılması gereken işlemi süresinde yapmayan tarafın, o işlemi yapma hakkını kaybedeceği" açıkça belirtilmiştir. Bu düzenlemeler, sürelerin hukuki sonuçlarını net biçimde ortaya koymaktadır.

Devlet Memurları Kanunu ve Disiplin Yönetmeliği’nde Süreler

Kamu hizmetlerinin aksamadan yürütülmesi adına disiplin hukukunda süreler son derece önemlidir. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun (DMK) 127 ve 128. maddeleri ile Devlet Memurları Disiplin Yönetmeliği’nin 31 ve 32. maddelerinde bu sürelere ilişkin düzenlemeler yer almaktadır.

Zamanaşımı Süreleri

1.Soruşturma Zamanaşımı:

• Uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezaları için: Fiilin öğrenildiği tarihten itibaren 1 ay içinde,
• Kademe ilerlemesinin durdurulması ve memurluktan çıkarma için: 6 ay içinde soruşturmaya başlanmalıdır.

2. Ceza Zamanaşımı:

• Disiplin cezası gerektiren fiilin işlendiği tarihten itibaren en geç 2 yıl içinde ceza verilmelidir. Bu süre içinde ceza verilmemesi halinde, ceza verme yetkisi zamanaşımına uğrar.

Hak Düşürücü Süreler (Karar Süreleri)

Disiplin ceza kararlarının süresi içinde verilmesi zorunludur:

• Uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezaları: Soruşturmanın tamamlandığı tarihten itibaren 15 gün içinde verilmelidir.
• Kademe ilerlemesinin durdurulması: Soruşturma dosyası, 15 gün içinde yetkili disiplin kuruluna gönderilmeli; kurul ise dosyayı aldığı tarihten itibaren 30 gün içinde kararını vermelidir.
• Memurluktan çıkarma cezası: Soruşturma dosyası yüksek disiplin kuruluna tevdi edildikten sonra en geç 6 ay içinde kurul kararı verilmelidir.

Bu sürelerin aşılması, HMK m.94/3’te de belirtildiği üzere, işlemin yapılma hakkının ortadan kalkmasına neden olur. Bu durumda disiplin cezası verme yetkisi düşer ve memur lehine hukuki sonuç doğar.

Sonuç ve Değerlendirme

• Süreler, hukuki güvenliği sağlamak, keyfiliği önlemek ve adil yargılanmayı temin etmek amacıyla hukuk sisteminin vazgeçilmez unsurlarındandır.
• Zamanaşımı, hakkı tamamen ortadan kaldırmasa da, borçlunun savunma imkânı sağlar. Buna karşın, hak düşürücü sürelerin geçmesi halinde hak tamamen sona erer.
• Disiplin hukukunda süreler yalnızca idari işleyişin değil, kamu görevlilerinin temel haklarının korunması açısından da büyük öneme sahiptir.

Bu çerçevede, özellikle disiplin soruşturmalarında zamanaşımı ve hak düşürücü sürelerin dikkatle takip edilmesi gerektiğini; bu kuralların hem idarenin işlem yetkisini sınırlayan hem de memurların adil yargılanma hakkını koruyan güvenceler arasında yer aldığı kanaatindeyiz.