Özel Haber: Seçkin Sağlam
Savaşlar ve katliamlarla dolu dünya tarihinde önemli bir bölüm 1’inci Dünya Savaşı… Birçok devletin katıldığı, onlarca cephede insanların çarpıştığı bu ilk Dünya Savaşı’nın en önemli alanlarından biri Çanakkale! Mustafa Kemal’in ‘Anafartalar kahramanı’ olduğu, Osmanlı Devleti’nin son zaferi! Bundan sonra işgal edilen, toprakları parçalanan bir imparatorluktan arta kalan Anadolu’da, Kurtuluş Savaşı’na giren bir halkın Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde yarattığı yeni bir devlet Türkiye Cumhuriyeti… 28 Ekim gecesi Çankaya’da düzenlenen bir yemekte “Efendiler, yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz” diye müjdelediği Cumhuriyet rejimi, bugün 95’inci yaşında. 29 Ekim 1923 tarihinde, 1921 Anayasası’nda yapılan değişiklikle ilan edilen Türkiye Cumhuriyeti, Anayasanın 1’inci Maddesinde; “Egemenlik kayıtsız şartsız ulusundur. Yönetim biçimi halkın kendi kaderini doğrudan doğruya ve eylemli olarak yönetmesi esassına dayanır. Türkiye Devleti’nin hükûmet biçimi cumhuriyettir” ifadeleri ile vücut bulurken, Cumhuriyetin ilanını, tüm yurtta bir biri ardına izleyen devrimler takip etti. 600 yıllık Osmanlı ailesinin yönetimindeki Anadolu halkı, artık bir ‘tek adam’ yönetimini, padişahlığı, monarşiyi değil, söz sahibi olacağı, seçme ve seçilme hakkı ile yönetimde idaresini yansıtabileceği bir yönetim şeklini, ‘Cumhuriyeti’ benimsedi.
Cumhuriyet Bayramı`nda lokantacılar, 1960 Güzelşehir Lokantası
O gün!
29 Ekim 1923 günü saat 18:00’da toplanan Büyük Millet Meclisi, kanun teklifinin sunulması ve üzerinde yapılan görüşmelerin ardından, Atatürk’ün Nutuk’ta ifade ettiği gibi 20:30’da ‘Cumhuriyet’ kararını aldı ve 20:45’te Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı olarak Mustafa Kemal Atatürk olarak seçti. Yeni Türkiye’nin yeni rejimi Cumhuriyet, Ankaralılara 101 pare top atışıyla duyuruldu. Ardından bir telgrafla İstanbul’a bildirilen yeni yönetim şeklinden Çanakkale’nin ise ertesi gün, yani 30 Ekim 1923’te haberi oluyor. Gece İstanbul’dan kalkan vapur, sabah saatlerinde Çanakkale’ye gelerek, “Cumhuriyet rejimi”nin müjdesini veriyor…
Savaşların coğrafyası Çanakkale, Cumhuriyeti bağrına bastı
1’inci Dünya Savaşı’nın en kanlı çarpışmalarının yaşandığı, Mustafa Kemal Atatürk’ün tarih sahnesine ‘Anafartalar komutanı’ olarak çıktığı Çanakkale, Cumhuriyeti davul ve zurnalarla karşıladı. 2 Kasım 1918’de başlayan işgal süreci, Lozan Antlaşması’nın ardından 4 Ekim 1923’te son buldu. Ancak, Çanakkale ve İstanbul, 6 Ekim 1923 günü işgalden kurtuldu. Çanakkale’de 6 Ekim günü, sabah saat 10:00’da işgal kuvvetleri komuta heyetinin kenti Türkiye Hükümetine teslim etmesi ile işgal yılları son bulan Çanakkale’nin özgürlüğe kavuşmasından sadece 23 gün sonra ilan edilen Cumhuriyet, 24’üncü gün, 30 Ekim 1923’te gelen İstanbul vapuru ile Cumhuriyeti karşıladı.
1992 İstiklal İlkokulu kapı girişi...
İstanbullular, Cumhuriyeti Fatih Belediyesi’ndeki bir törende öğrendi!
ÇOMÜ Öğretim Görevlisi Dr. Mithat Atabay, “Cumhuriyetin ilânı ve Çanakkale’deki kutlamalar” başlıklı yazısında, Cumhuriyetin ilânının önce İstanbul’da ardından Çanakkale’ye geldiğini anlattı. Cumhuriyetin, İstanbul’a Kolordu Komutanı Şükrü Naili (Gökberk) Paşa’ya 29 Ekim gecesi çekilen bir telgrafla ulaştığını ifade eden Atabay, “Fatih Belediyesi’nde yapılan bir törende olan Şükrü Naili Paşa, telgrafı yüksek sesle okuyarak cumhuriyetin ilânını İstanbullulara haber verdi. Haber hızla yayıldı ve bir süre sonra Selimiye Askerî Kışlası’ndan top ateşleri duyuldu. Caddeler ve sokaklar hızlı bir şekilde aydınlatıldı ve bayraklarla donatıldı. Sultanahmet Meydanı’nda askerî bando marşlar çalmaya başladı. İstanbul’da Dışişleri Bakanlığı’nın temsilcisi sıfatıyla bulunan Dr. Adnan (Adıvar) Bey de bir yazı ile cumhuriyetin ilân edildiğini yabancı elçiliklere iletti” bilgilerini paylaştı.
Ve Çanakkale!
Atabay, Çanakkale’nin ise Cumhuriyeti bayraklar ve törenlerle, davul ve zurnalarla kutlayarak karşıladığını ifade ettiği yazısında; “Çanakkale’de Cumhuriyetin ilân edildiği haberi İstanbul’dan gelen vapur vasıtasıyla 30 Ekim’de öğrenildi. Hemen bu haber, Çanakkale’nin camilerinden ve tellallar vasıtasıyla halka duyuruldu. Davullar çalarak cumhuriyetin ilanı haberi yayıldı. Halk Belediye önünde toplandı. Kısa sürede binalara bayraklar asıldı. Çanakkale halkı davul ve zurna eşliğinde bir eğlence tertip etti. Çanakkale Valisi İsmail Hakkı Bey, Belediye Reisi Kâzım Bey ve Maarif Müdürü Muzaffer Nami Bey coşkulu birer konuşma yaptılar. Törene Çanakkale Kız Mektebi Müdiresi Nebile Hanım ve Çanakkale Erkek Mektebi Müdürü Fazıl Korkut Bey, Çanakkale’nin ileri gelen zevatı, öğretmenler ve öğrenciler katıldı. Daha sonra Çanakkale adına Mustafa Kemal Paşa ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne bir kutlama telgrafı çekilmesi kararlaştırıldı. Akşam da Çanakkale’de fener alayı yapıldı” bilgilerine yer verdi.
Not: Fotoğraflar, Cumhuriyetin ilanından sonraki yıllarda çekilmiş, Dr. Mithat Atabay arşivinden alınmıştır.
