Pedagog
Örgün eğitim çağındaki çocukların, merkezi yerleştirme sınavlarına hazırlanan öğrencilerin hatta biz yetişkinlerin bile zorlandığı durumlardan olan okuduğunu anlamak üzerine birkaç kelam etmek istedim.
Okuduğunu anlama; yazılı materyalleri işleme, anlama ve eski bilinenler ile pekiştirip yeni bir sonuca varma işlemi olarak tanımlanan bir süreçtir. Söz konusu sürecin işleyişindeki bozukluklar okuduğunu anlamama sorunu olarak tanımlanır. Bu sorun ders çalışırken ya da sınavlarda çok fazla zaman harcamaya neden olabilir.
Okuduğunu anlama kabiliyeti doğuştan gelen bir meziyet değildir. Sadece çocukları değil yetişkinleri de ilgilendiren bir sorun olan okuduğunu anlamama belirli stratejilerle aşılabilir.
Siz de okuduğunuzu hızlı bir şekilde anlamak istiyorsanız okuduğunu anlamayı geliştirme yolları neler gelin birlikte göz atalım.
Dağınık çalışma masası, telefon bildirimleri, konfor alanının dışında olma gibi durumlar hem çocukların hem yetişkinlerin konsantrasyonunu bozabilir. Böyle durumlar özellikle ders çalışma esnasında verimi büyük oranda düşürebilir. Bu nedenle kitap okumaya ya da ders çalışmaya başlamadan önce dikkati dağıtabilecek dış etkenleri ortadan kaldırmalı ya da daha rahat hissedilebilecek bir ortama geçmelisiniz. Çevredeki gürültüyü engelleyebilmenin imkânı yoksa odaklanmayı sağlayacak şekilde hazırlanan müzikler ya da ses frekansları dinleyebilirsiniz.
Kelime dağarcığını geliştirmenin yolları hakkında bilgi sahibi olmak okuduğunu anlama becerisinin gelişimine destek olabilir. Bir metnin bir paragrafında yer alan anlamı bilinmeyen bir kelime tüm paragrafın anlaşılamamasına neden olabilir. Bu nedenle okuma sırasında anlamını bilmediğiniz kelimeleri o an sözlük yardımıyla anlamını öğrenebilirsiniz. Yeni öğrenilen kelimeleri ve anlamlarını küçük bir not defterine yazarak tekrar gözden geçirmeniz yeni kelimeleri daha akılda kalıcı hale getirir. Bu yöntem kısa vadede işe yaramasa da kelime dağarcığınız genişledikçe bir süre sonra ilgi duyduğunuz alana yönelik veya gündelik konuları içeren pek çok metni kolayca anlayabileceğinizi görürsünüz. Örneğin, ekonomi haberlerini anlamakta zorlanıyorsanız, bu konuda okuma yapmadan önce bazı temel finansal terimleri önceden öğrenebilirsiniz.
Okuduğunu anlama teknikleri arasında yer alan bir diğer önemli faktör de okuma esnasında metnin ana fikrinin belirlenmesidir. Yazının vermek istediği mesajı anlamaya çalışmak ana fikri bulmanıza yardımcı olur. Ayrıca ana fikir bir paragrafta ya da metnin tümünde anlatılıyor olabilir. Ana fikri anlama konusunda zorlanmalar yaşıyorsanız kendi seviyenizin altında metin veya kitaplar ile alıştırmalar yapabilirsiniz. Anlaması kolay kısa, öz metinler ve kitaplarla başlayıp seviyeyi yükseltmek anlama kabiliyetinizi artırabilir. Okuduklarınızı net bir şekilde anladığınızı fark ettiğinizde ileri seviye metin ya da kitaplara geçiş yapabilirsiniz.
Yazı uzunsa özet çıkarılarak anlaşılır hale getirilebilir. Bu yöntem özellikle ders çalışma sürecinin daha verimli olmasını sağlayabilir. Bu noktada dikkat edilmesi gereken özetin metinden alıntı yapılarak değil kendi cümlelerinizle çıkarılmasıdır. Ayrıca özet bilgileri ayrı bir yerde tekrar ele alırken kendi cümlelerinizle yorumlayacağınız için bilgiler daha akılda kalıcı olur. Yazılı materyallerin özetini çıkararak sadeleştirmeye başladığınızda, anlatılmak isteneni hızlı ve kolay bir şekilde anladığınızı fark edersiniz.
Özellikle uzun metinlerde “yazarın tavrı nedir, -varsa- karakterler arasındaki ilişkiler nasıldır ve metnin/kitabın teması nedir?” gibi sorular sorup cevabı aranarak okuduğunu anlama becerisi geliştirilebilir. Sorular ve cevapları yazılı materyallerin anlaşılmasında büyük oranda yarar sağlar. Sorular, okuduğunuz metnin türüne göre değişkenlik gösterebilir. Bilimsel bir metin ise sorular daha yoğun olacağından ayrı bir yere not alarak sorularınızın cevaplarını daha sonra göz atacağınız şekilde bir araya toplayabilirsiniz.
Uzun ve karmaşık cümle ya da paragraflarda yüksek sesle okumak, anlamayı kolaylaştırabilir. Okuduğunu anlama etkinlikleri arasında yer alan yüksek sesle okuma eylemi kişinin okuduğunu hem işitsel hem görsel olarak algılamasını sağlayarak anlaşılır hale getirir. Yüksek sesle okumak konsantrasyonu da düzenleyebilir. Yüksek sesten kasıt ise kendinizin duyabileceği kadar bir sesle okumak yapmanızdır. Fazla yüksek ses hem sizi yorabilir hem okuduğunuzu anlamak yerine tam tersi bir etki yaratarak kafanızın karışmasına da neden olabilir.
Bir cümleyi veya paragrafı anlamadığınız anlarda başa dönüp daha sakin ve daha yavaş bir şekilde tane tane okuyup tekrar ederek anlamayı kolaylaştırabilirsiniz. Bazen hızlı okumak ya da okuma esnasında başka şeyler düşünmek metnin anlaşılamamasına neden olabilir. Bu durumda konsantrasyonunuzu bir an önce sağlamalı ve dikkatinizi metne vermelisiniz. Düşünceler okunan metnin önüne geçiyorsa bir müddet ara vermek gerekebilir. Söz konusu durum genelde ders çalışırken veya kitap okurken yaşandığı için dinlenilmesi gerektiğine işaret eder. Bu yüzden okuma eylemi küçük molalar vererek gerçekleştirilmelidir. Özellikle ders çalışma esnasında hiç ara vermemek beyni ve gözleri yorabilir. Bu da aldığınız verimin düşmesine neden olur.
Herhangi bir yazıyı okuduğunuz sırada anladıklarınızı hafızanızda görselleştirebilirsiniz. Okurken görselleştirmek hem metnin doğru anlaşılmasını hem bilgilerin hafızada daha uzun sürede kalıcı olmasını sağlar. Özellikle kitap okuma ya da ders çalışma esnasında görselleştirme tekniğine başvurmak okunan metni daha anlaşılabilir bir hale getirir. Örneğin bitki bakımını konu alan bir metni okurken hafızanızda konuda yer alan bir bitkiyi görselleştirebilir, bakımını önce hafızanızda gerçekleştirebilirsiniz. Birçok kişi özellikle edebi metinlerde ister istemez anlatılanı zaten görselleştirebilir ancak bilimsel bir makale okurken bunu yapmak zor olabilir. Bu nedenle daha iyi anlamak için aynı konudaki farklı makalelere de göz atabilirsiniz.
Okuma hızını kademe kademe artırmak en etkili okuduğunu anlama çalışmaları arasında yer alır. Anlama becerisini geliştiren bu yöntem anlaması güç olan uzun metinler için daha uygun olur. Hızlı okumayla göz hareketleri ve anlama arasındaki ilişki giderek güçlenir. Anlama becerisinin yanı sıra göz hareketlerine de hız kazandırmış olursunuz. Böylece daha hızlı kitap okuyabilir, metinleri anlayarak hızlıca gözden geçirebilir ve bu konuda pek çok problemi hızlıca çözebilirsiniz. Hedeflediğiniz kitap okuma sayısına da anlayarak hızlı okuma yöntemleri sayesinde rahatlıkla ulaşabilirsiniz.
Yukarıda ifade edilen dokuz farklı tekniğin işe yarayabilmesi için mutlaka kararlı ve düzenli bir şekilde uygulanması gerekir. Aksi halde okuduğunu anlama sorunu konusunda bir gelişim sağlanamayabilir. Ayrıca maddelerden bir tanesini sürekli uygulamak yerine size daha uygun olan yöntemlerden birkaçını uygulamak stratejileri daha işe yarar hale getirebilir. Özellikle sınav süresini iyi bir şekilde kullanamayan ve bu yüzden istediği başarıyı elde edemediğini düşünen öğrenciler bu yöntemlerin birçoğundan yararlanabilir. Bilgi eksikliklerini tamamladıktan sonra okuduğunu anlama konusunda da kendilerini geliştirmek için bolca pratik yapabilir, bu sayede süreyi daha iyi değerlendirebilirler.
