olucak@gmail.com
Gazetelerde yer alan haber metinleri gibi fotoğraflar da mesaj niteliği taşır. Kaynak, mesajın kodlandığı basın organıdır, hedef ise; okuyucudur. Basında yer alan bir fotoğraf sayısız etmenler tarafından etkilenir, anlamı bu etmenlerce belirlenir. Fotoğrafın çekilmesi, seçilmesi aşamasında başlayan anlam oluşturma, hangi sayfada yer alacağı, alt yazısı, metin ve manşet ile belirlenir.
Fotoğraf okunurken bütün bu etmenler göz önünde tutulmalıdır. Basın fotoğrafına ikincil anlamlar yüklenmesi işinde yukarıda bahsedilen etmenler devreye girer. Bunun dışında poz verdirme ile fotoğrafa farklı anlamlar yüklenir. Örneğin bir politikacı olduğundan daha güven veren bir havaya kavuşturulabilir (Terzi, 2006, 37). Ayrıca değişik ışık kullanımı ve çekim sonrası bilgisayar programları ile farklı etkiler yaratılabilir.
Görüntü göstergebilimi, bir gazete fotoğrafının, tanıtım amaçlı bir resmin, bir görüntünün okunmasını yönlendiren uzlaşımları ortaya çıkarmayı hedefleyen bir bilim dalıdır (Gezgin, 1994, 49). Estetizmde ise; fotoğraf kompozisyon olarak işlenmiştir. Bir de sözdizimi denen bir olgu vardır. Bu da fotoğrafların bir öykü oluşturacak şekilde yan yana getirilmesidir. Metin, basın görüntüsünün yan anlamı için en önemli etkendir. Metin ya da altyazı, yan anlamlara işaret eder. Ayrıca çekim açısı, makinenin bulunduğu nokta, çerçeveleme ve editörce 2.kez çerçeveleme fotoğrafın anlamını etkiler.
Fotoğraflar zaman zaman tarihsel/kültürel perspektifte yer alan ya da almış görüntülere göndermede bulunabilir. Fotoğrafı izleyenin içinde bulunduğu kültürel ortam da fotoğrafın anlam çözümlemesinde önem taşır. Kimi zaman bazı fotoğraflar simge olabilir. İlk kullanıldıkları andaki anlamlarını yitirerek belli bir dünya görüşünün, kültürün veya bilginin aktarıcısı olabilirler.
Renklerin kontrastı ile diğer görsel unsurlarda olduğu gibi fotoğraflar da farklı anlamlar kazanır (Ketenci & Bilgili, 2006, 110). Başlıca kontrastlar, açıklık-koyuluk, sıcak-soğuk, doygunluk, komşuluk, tamamlayıcı ve alan genişliği kontrastlarından söz edilir. Sıcak-soğuk kontrastı, alev renkleri olan sarı, turuncu ve kırmızı ile; soğuk etkisi veren mavi renklerle sağlanır. Renkleri dengeye dayalı kullanmak amacıyla, renklere dikkat çekme özelliklerine göre ağırlık değeri tespit ederek bazı rakamlar verilmiş; ressamlar da bunu geliştirmiştir. Sarı 3, Turuncu 4, Kırmızı 6, Mor 9, Mavi 8, Yeşil 6.
Örnek olarak denge için mor/sarı oranı=3/1 olur. Fotoğrafları çözümlerken belli karşıtlıklardan ve yan anlamlardan yola çıkılır. Örneğin askerlere çiçek veren çocuklar veya bir tüfeğin namlusuna takılmış çiçek gibi. Bir fotoğrafı okurken onun gerçeği ne denli yansıttığı, düz ve yan anlamları, tarihsel, kültürel dağarcıktaki yeri, herhangi bir düşünceyi simgeleyip simgelemediği gibi etmenlere dikkat etmek gerekir.
Fotoğraf bir iletişim aracı olmanın yanı sıra kültürel ve toplumsal işleve de sahiptir. Her görüntünün bir anlamı vardır ve bir bilgiyi bir iletiyi taşır, aktarır veya bünyesinde bulundurur. Renkler de kullanılan topluma göre anlam kazanır. Siyah renk genel olarak yas rengi olarak kabul edilirken, Japonya gibi bazı doğu ülkelerinde beyaz yas anlamı içerir. Beyaz bizim toplumumuzda ise; saflık ve temizlik gibi farklı anlamlar kazanır. Ayrıca fotoğraf makinesinin nesneyi ya da olayı gördüğü nokta, bakış açısı gibi etmenler de farklı mesajlar içerebilir.
Bütün bu teknik bilgilerin yanı sıra toplumun, görüntüyü oluşturan dilsel ve simgesel öğelerin iyi tanınması, bir fotoğrafın çözümlenmesinde kuşkusuz önemli etkenlerdir. Sonuç olarak, fotoğraf çekerken ve paylaşırken her bir karenin toplumunuz, yaşantınız ve dünyaya bakış açınızla ilgili sayısız ipuçları taşıdığını hatırlamakta yarar var.
Kaynaklar:
Gezgin S. (1994). Basında Fotoğrafçılık, İstanbul: Der Yayınları.
Ketenci,H. F. & Bilgili C. (2006). Yongaların 10000 Yıllık Gizemli Dansı-Görsel İletişim&Grafik Tasarımı, İstanbul: Beta.
Terzi, M. U. (2006), “Fotoğraf Okuma ve Eleştiri”, Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksel Lisans Tezi.
