olucak@gmail.com
Gazetecilik türleri derslerde anlatılırken araştırmacı gazetecilik diğer türlere göre daha ileri seviye, uzmanlaşma ve olgunlaşma dönemi gazeteciliği olarak anlatılır. Araştırmacı gazetecilik, bu mesleğe niyet edenlerin ulaşacakları nihai hedeftir ne de olsa.
Başlangıçta halkı eğitmek ya da eğlendirmek amaçlı bir gazetecilik tercih edilse de gazeteciliğin esası haberciliktir. Habercilik, ancak günümüz internet gazeteciliğinin anlık olayları aktaran ve saniyeler içinde gelen, yeni bir haberle tüketilen habercilik değil. Olayların birbiriyle bağlantısını ortaya çıkaran, zorlu ve akıntıya karşı gidilen, kısaca olgulara dayalı gazetecilik olarak ifade edilen gazetecilik türü. Daha açık ifade etmek gerekirse, birtakım olayların dayandığı neden ya da bu nedenlerin yol açtığı sonuçlara hâkim olunan bir habercilik ve gazetecilik.
Bu türün örneklerini tarihsel olarak, daha çok siyaset konularından oluşan haberlerde görmek mümkün. Bunlar arasında en bilinen örnek, Amerika’da 1972 yılından yaşanan Watergate Skandalı ve olaydaki kişilerin bağlantılarını başarılı araştırmacı gazetecilikle çözen, The Washington Post muhabirleri Bob Woodward ve Carl Bernstein. Olay ABD tarihinde ilk defa bir başkanın, Başkan Richard Nixon’un istifa etmesine neden olan süreç sonrasında çekilen iki filmle izleyicilerin hafızalarına yazıldı. Birincisi 1976 yapımı, ‘Başkanın Bütün Adamları’ (All the President’s Men) isimli ve derslerde ‘esas film’ dediğimiz filmde yönetmen Alan J. Pakula, muhabirleri canlandıran oyuncular Robert Redford, Dustin Hoffman’dı. Bu başarılı film İletişim Fakülteleri ve gazetecilik bölümlerinde film izleme ve analizi konularında halen önemli gazetecilik kaynaklarından biri olmaya devam ediyor.
Türkiye’deki kaynaklarda ise araştırmacı gazetecilik tür olarak, 70’li yıllarda gazeteciliğe başlayan bir isimle birlikte anlatılır. 90’lı yılların başına kadar Uğur Mumcu araştırmacı gazetecilikte öncü bir isim olarak, Türk Solu, Devrim, Yeni Ortam, Milliyet ve 24 Ocak 1993’ de öldürülene kadar Cumhuriyet gazetelerinde çalışır. Uğur Mumcu bir röportajında kendisini şu başlıklarla anlatır:
Yazdığından daha çok okumak ama edebiyatı es geçmeden okumak, haberlerde bıkmadan usanmadan fikri takip yapmak, dünyada olup bitenleri disiplinle izlemek, evde ya da arabada her türden müzik dinlemek ama en çok Vivaldi’nin Dört Mevsim’ini sevmek, tiyatro gibi muhalif olabilen sanat dallarına yakın olmak ve bu konularda ürün vermek, planlı olmak, insana yakın olmak, ‘abilere’ yakın olmadan araştırmak, olayların öncesini, sonrasını ve toplum üzerindeki etkisini öngörmek, inancın düşüncelerin önüne geçmesine engel olmak, her daim ülkeye ve demokrasinin gelişmesine bağlılık, gazete köşelerine sığmayan yazılar ve onlarca kitap yazmak, yaz ve kış tatile gidemeden belki evde dinlenmek. (Uğur Mumcu’nun 1984’te, BBC Türkçe servisinden Ayça Abakan ve Nuri Çolakoğlu’na anlattıklarından derlenmiştir.)
Uğur Mumcu’nun gazeteciliği, kanıtlara dayalı yöntemiyle öncü bir ekoldür. Öyleyse gazeteci kişisel çıkarlarını, zaaflarını ve duygularını bir tarafa bırakıp, objektif bakış açısıyla verileri analiz edip, yazmalıdır. Her türlü siyasi ya da sosyal kısıtlamaya karşın bu temel yaklaşımı sağlamak vazgeçilmez kuraldır. Bütün bunları başarabilmek ve sadece gazeteci kalabilmek şüphesiz zorluklarla mücadele gerektirir. Ancak bu mesleği yapmanın başka doğru bir yöntemi de yoktur. Çünkü gazetecilik kamusal bir sorumluluk gerektirir. Uğur Mumcu gazetecinin görevini yapabilmesini şu şartlara bağlar:
“Gazetecinin bu görevini yapabilmesi için habere, olaya, olguya, belgeye ve bilgiye dayalı yazılar yazması gerekir. Bunun için de gazetecinin güvenilir kişi olması zorunludur. Sır saklayan, haber ve bilgi kaynağını gizlemesini bilen, gerektiğinde hükümetlere ve güç odaklarına karşı savaşmayı göze alan insan, gazetecidir."
(Uğur Mumcu Araştırmacı Gazetecilik Vakfı internet sitesinden alınmıştır.)
Günümüzde gazetecilik yöntemleri değişiyor. İnternet gazeteciliği, çoğunlukla muhabirler olmadan, masa başında yapılan, ajans abonelikleriyle haberlerin kotarıldığı ya da ilgi çekmek uğruna aynı haberlerin manşetlerini değiştirip, tekrarlanan bir türe doğru gidiyor. Oysa gazetecilik teknolojinin hızlı değişimine karşı böylesi yaratıcılıktan ve etik habercilikten yoksun bir yaklaşımla değil, ancak olgulara dayalı araştırmacı gazetecilik yöntemleriyle itibarını koruyabilir.
