Yaz saati uygulaması, gün ışığından daha çok yararlanmak için saatlerin ileri veya geri alınmasıdır. Bu uygulama, genellikle ilkbahar başında bir saat ileri, sonbahar başında bir saat geri alınarak yapılır. Böylece, yılın 5 ayında geri saat, 7 ayında ise yaz saati kullanılır. Yaz saati uygulamasının faydalı olup olmadığı tartışmalı bir konudur. Bazı araştırmalar, yaz saati uygulamasının enerji tasarrufu, trafik güvenliği, ticaret, spor ve sağlık gibi alanlarda olumlu etkileri olduğunu savunurken, bazı araştırmalar da yaz saati uygulamasının tarım, eğlence, uyku düzeni, sağlık ve suç oranları gibi alanlarda olumsuz etkileri olduğunu iddia etmektedir.
Yaz saati uygulamasının tarihçesi, antik medeniyetlere kadar uzanmaktadır. Antik Roma’da, su saatleri yılın farklı ayları için farklı ölçekler barındırarak, yaz aylarında saatlerin daha uzun olmasını sağlıyordu. Çağdaş yaz saati uygulaması ise ilk defa 1895 yılında Yeni Zelandalı bir böcekbilimci olan George Vernon Hudson tarafından önerildi. Daha sonra, birçok ülke bu uygulamayı benimseyerek kullanmaya başladı. Türkiye’de ise yaz saati uygulaması, 1940 yılında yürürlüğe giren Bakanlar Kurulu kararıyla resmen başladı. Ancak, 1952-1961, 1965-1972 ve 1980-1983 yılları arasında uygulama askıya alındı. 1985 yılından itibaren ise uygulamaya aralıksız devam edildi.
Türkiye’de yaz saati uygulamasının kaldırılması, 2013 yılında Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın aldığı bir kararla gündeme geldi. Bakanlık, yaz saati uygulamasının enerji tasarrufu sağlamadığını, aksine elektrik tüketimini artırdığını belirterek, uygulamaya son verilmesini önerdi. Ancak, bu öneri hayata geçirilmedi ve uygulamaya devam edildi. 2016 yılında ise Bakanlar Kurulu, yaz saati uygulamasının her yıl, yıl boyunca uygulanmasına karar verdi. Bu karar, Türkiye’nin Doğu Avrupa Saati’nden (UTC+2) Kalıcı Yaz Saati’ne (UTC+3) geçmesi anlamına geliyordu. Ancak, bu karar da Danıştay tarafından iptal edildi. Danıştay, Bakanlar Kurulu’nun böyle bir karar vermeye yetkisi olmadığını, yaz saati uygulamasının ancak kanunla değiştirilebileceğini belirtti. Böylece, Türkiye’de yaz saati uygulaması kaldırılmış oldu.
Yaz saati uygulamasının avantaj ve dezavantajları, birçok araştırmaya konu olmuştur. Yaz saati uygulamasının avantajları şunlardır:
Enerji tasarrufu: Yaz saati uygulaması, akşam saatlerindeki aydınlatma enerjisi tüketimini azaltır. Bazı araştırmalar, yaz saati uygulamasının elektrik tüketimini yüzde 0,5 ila 4 arasında düşürdüğünü göstermektedir.
Trafik güvenliği: Yaz saati uygulaması, gün ışığından daha çok yararlanılmasını sağlar. Bu da, trafik kazalarından kaynaklanan ölüm oranlarını azaltır. Bazı araştırmalar, yaz saati uygulamasının trafik kazalarını yüzde 8 ila 11 arasında azalttığını belirtmektedir.
Ticaret: Yaz saati uygulaması, ticari faaliyetleri artırır. Özellikle, turizm, eğlence, spor ve perakende sektörleri, yaz saati uygulamasından olumlu yönde etkilenir. Bazı araştırmalar, yaz saati uygulamasının bu sektörlerdeki gelirleri yüzde 3 ila 5 arasında artırdığını ifade etmektedir.
Spor: Yaz saati uygulaması, spor yapma imkanlarını genişletir. Akşam saatlerinde daha çok gün ışığı olduğu için, insanlar daha çok açık havada spor yapabilirler. Bu da, fiziksel ve ruhsal sağlıklarına katkı sağlar.
Sağlık: Yaz saati uygulaması, sağlığa faydalı olabilir. Bazı araştırmalar, yaz saati uygulamasının, depresyon, kalp krizi, obezite ve diyabet gibi hastalıkların riskini azalttığını öne sürmektedir.
Yaz saati uygulamasının dezavantajları ise şunlardır:
Tarım: Yaz saati uygulaması, tarım sektörünü olumsuz yönde etkiler. Çünkü, tarım faaliyetleri, güneş ışığına bağlı olarak yapılır. Yaz saati uygulaması, tarım işçilerinin uyku düzenini bozar ve verimliliklerini düşürür.
Eğlence: Yaz saati uygulaması, eğlence sektörünü olumsuz yönde etkiler. Özellikle, sinema, tiyatro, televizyon ve radyo gibi sektörler, yaz saati uygulamasından zarar görür. Çünkü, insanlar akşam saatlerinde daha çok dışarıda vakit geçirir ve bu sektörlerin ürünlerine daha az ilgi gösterir.
Uyku düzeni: Yaz saati uygulaması, uyku düzenini bozabilir. Saatlerin ileri veya geri alınması, insanların biyolojik saatlerini etkiler ve uyku kalitesini düşürür. Bu da, yorgunluk, stres, konsantrasyon kaybı, hafıza sorunları ve ruh hali değişiklikleri gibi sorunlara yol açabilir.
Sağlık: Yaz saati uygulaması, sağlığa zararlı olabilir. Bazı araştırmalar, yaz saati uygulamasının, melatonin, serotonin, kortizol gibi hormonların salgılanmasını bozduğunu, bağışıklık sistemini zayıflattığını, kanser, inme, kalp hastalığı ve diyabet gibi hastalıkların riskini artırdığını ileri sürmektedir.
Suç oranları: Yaz saati uygulaması, suç oranlarını artırabilir. Bazı araştırmalar, yaz saati uygulamasının, hırsızlık, gasp, saldırı, cinayet gibi suçların sıklığını yüzde 3 ila 7 arasında yükselttiğini göstermektedir.
(Saim Tunçman)
