2009 yılından bu yana adı duyulan ‘tuta’ zararlısı Çanakkale başta olmak üzere domates üreticisini vurmaya devam ediyor. Konuyla ilgili ZMO Şube Başkanı Prof. Dr. Türker Savaş, gazetemiz Çanakkale OLAY’a tuta zararlısının etkilerini anlattı. Savaş, ‘domates güvesi’ olarak da bilinen zararlının domates tarımını her geçen yıl daha da olumsuz etkilediğini belirtti. Üretimde ciddi kayıplar verilmesine sebep olan zararlının ilk kez 2009 yılında İzmir Urla’da görüldüğünü ifade eden Savaş, zararlı ile mücadele edilmediği takdirde yüzde 50-100’e varan oranda ürün kaybına sebep olabileceğini söyledi. Birçok üreticinin domates ekmekten vazgeçtiğini ifade eden Savaş; “Bu yıl üretici özellikle Kumkale ovasında ilk turfanda domates dikimini ya hiç yapmamış ya da çok az dikim yapmıştır” dedi.
“İlk kez 2009 yılında İzmir-Urla’da saptandı, aynı yıl Çanakkale’de zarar meydana getirdi”
Bölgede son yıllarda ‘domates güvesi’ adı verilen ‘tuta’ zararlısı nedeniyle domates tarımının olumsuz etkilendiğini dile getiren Savaş; “Domates üretiminde önemli kayıplara sebep olan Domates güvesi ilk kez 1917 yılında Peru’da tanımlanmıştır. Geniş bir yayılış alanına sahip olan bu zararlı ülkemizde 2009 yılında İzmir-Urla’da saptanmış olup, aynı yıl Çanakkale ilinde de zarar meydana getirdiği belirlenmiştir. Bu zararlı ile mücadele yapılmadığı takdirde yüzde 50-100’e varan oranlarda ürün kayıplarına neden olmaktadır. Zararlının yayılış alanı arttıkça yeni konukçu bitkiler üzerinde yaşama ve üremeye adapte olduğu rapor edilmiş ve sekonder konukçulara adaptasyonunun yüksek olduğu bildirilmiştir. Zararlının domates bitkisi üzerinde sağladığı gelişmenin benzerini, patates üzerinde de yaptığı bildirilmiştir. Nitekim bu zararlı patates ile beslendiğinde 3 döl verebilmektedir. Bunun dışında domates güvesi patlıcan, biber, pepino, tütün, fasulye, gibi kültür bitkileri de zararlının konukçuları arasındadır. Zararlının tüm yıl aktif olması ve kültür bitkileri üzerinde yüksek populasyon yoğunluğuna ulaşmasında konukçusu olan yabancı otların önemi yadsınamaz. Yapılan çalışmalarda kültür bitkileri içinde ve dışında yer alan Köpek üzümü, Şeytan elması (Datura stramonium ve Datura ferox), Nicotina glauca’da bulunduğu kayıtlıdır” dedi.
“Zarara uğrayan meyve pazar değerini yitirmekte”
Zarar potansiyeli çok yüksek olan bu tür açık alan ve örtü altı domates yetiştiriciliğinde ana zararlı konumunda olduğunu ifade eden Savaş; “Larvaları domates bitkisinin kök hariç tüm kısımlarında ve her döneminde zarar vermektedir. Yumurtadan çıkan larva meyve, yaprak, sap ve gövdeye girerek beslenmeye başlar. Larva domatesin yapraklarında iki epidermis arasında galeriler açarak beslenir. Larvanın yaprakta açtığı galeriler geniş olup şeffaf boşluklar şeklinde kendini belli eder, bu galeriler daha sonra nekrotikleşip kahverengiye dönüşerek kurur. Yaprakta ve meyvede açılan galerilerde zararlının siyah renkli pisliklerini görmek mümkündür. Özellikle yaprakta galeri içinde siyah renkli dışkıları oldukça dikkat çekicidir. Bitkinin yeşil aksamında açılan galeriler nedeniyle bitki tamamen, zararlının daha çok olgunlaşmamış domates meyvelerini tercih ederek taç yapraklarını giriş yaptığı bilinmektedir. Zararlının meyvede açtığı galerilerin görüntüsü düzensiz olup, galeriler meyvenin her tarafında görülebilir. Zarara uğrayan meyve pazar değerini yitirmekte, ayrıca meyvede açılan galerilere sekonder mikroorganizmaların yerleşmesiyle çürümeler meydana gelmektedir” dedi.
“İl genelinde verdiği ekonomik zarar oldukça fazla”
Çanakkale özelinde, domates güvesinin verdiği ekonomik zararın oldukça fazla olduğunu vurgulayan Savaş; “Domates güvesinin yukarıda açıklanan doğrudan zararı domates tarım alanlarına vermesidir. Bu nedenle domates pazarlanabilir kaliteye ve verime ulaşamamakta üretici büyük zarar etmektedir. Geçen kış aylarında havaların beklenenden sıcak geçmesi bu zararlının populasyonunun azalmasını da engellemiş ve daha kış aylarında bile üretim alanlarında domates güvesine rastlanmıştır. Diğer yandan üretici Çanakkale’nin marka değeri olan domatesi üretmekten kaçınmaktadır. Bunun nedeni ise bu zararlı ile mücadelenin oldukça zor, zahmetli ve pahalı olmasıdır. Üretici neredeyse üretim peryodu boyunca her hafta ilaçlama yapmak zorunda kalmakta ve bu durumda üretim maliyetleri artmaktadır. Tüketici ise çok fazla tarım ilacına maruz kalmış domates yemek zorunda kalmaktadır” dedi.
“Üretici domates ekmekten vazgeçti”
Domates üreticisinin bu yıl domates dikmekten kaçındığını belirten Savaş, son olarak; “Batak ovasında domates dikim alanlarının bir önceki yıla göre yüzde 30-40 arasında azaldığı tahmin edilmektedir. Dikim alanları azalışına ek olarak bu yıl üretici özellikle Kumkale ovasında ilk turfanda domates dikimini ya hiç yapmamış ya da çok az dikim yapmıştır. Domates güvesinin zararından korunmak amaçlı üreticiler adı geçen yörelerde son turfanda domates üretimini tercih etmişler ve dikim zamanlarını geciktirmişlerdir. Bu durum yöresel olarak domates fiyatlarının yükselmesi şeklinde tüketiciye yansımıştır. Domates güvesinin zararlarından korunmak amacı ile çeşitli alternatif mücadele yöntemleri üreticilere önerilmektedir. Özellikle tuzaklama yoluyla populasyonun düşürülmesi, ilaçlama zamanlarının doğru tespiti gibi konularda üreticilere bakanlık ve üniversite eğitim faaliyetleri düzenlemektedir” dedi.
(Eren AŞNAZ)
