Türkiye`nin en önemli eğitim ve aydınlanma modeli olarak bilinen Köy Enstitüleri, kuruluşunun 83`üncü yılında Ayvalık Belediyesi`nin ev sahipliğinde, üç gün boyunca, Vural Sineması Nejat Uygur Sahnesi`nde "Fikir ve Kültür Günleri/2023" adı altında gerçekleştirilecek. Her yıl olduğu gibi bu yıl da etkinlik, Köy Enstitüleri`nin simge bir ismi köy edebiyatı akımını başlatan yazar, şair ve öğretmen Mahmut Makal adına düzenlenecek.
Ayvalık Belediye Başkanı Mesut Ergin, üç yıl önce yaşama geçirdikleri "Fikir Ve Sanat Günleri"nin üçüncüsünü geniş bir katılımla gerçekleştirmekten büyük bir mutluluk duyduklarını ifade etti. Başkan Ergin, "28 Nisan günü başlayacak olan ve 30 Nisan akşamına kadar devam edecek olan etkinlikte birbirinden değerli, kamuoyunun yakından tanıdığı önemli düşün insanları Ayvalıklarla buluşacak; bu buluşmaya herkesi bekliyoruz" ifadelerine yer verdi. Atölye Kültür Sanat organizasyonu ve Ayvalık Belediyesi`nin ev sahipliğinde düzenlenecek olan etkinlikte bu yıl yine panel, söyleşiler ve tematik film gösterimi üç gün boyunca Ayvalık Belediyesi Vural Sineması Nejat Uygur Sahnesi`nde gerçekleşecek. 28 Nisan`da Köy Enstitüsü araştırmacısı yazar Hayrettin Filiz moderatörlüğünde gazeteciler Sedef Kabaş, Yaşar Aydın ve Siyaset Bilimci Dr. Ali Mert Taşcıer`in konuşmacı olarak katılacağı "Köy Enstitüleri Aydınlığından Günümüz Karanlığına" başlıklı panel düzenlenecek. 29 Nisan günü saat 16.00`da ise Tarihçi-Yazar Sinan Meydan, "Kuruluşundan, kapatılışına Köy Enstitüleri" başlıklı söyleşisi ile tarihi gerçekleri bir kez daha gözler önüne serecek. Aynı gün akşamında saat 20.00`de Köy Enstitüleri`ni en iyi anlatan filmlerden biri olan "Yarım Kalan Mucize" filmi ücretsiz olarak gösterime sunulacak. Son olarak 30 Nisan günü saat 16.00`da Toplum Bilimci, yazar ve Akademisyen Prof. Dr. Emre Kongar "Köy Enstitüleri`nin Toplumsal Yansımaları" adlı söyleşi ve sonrasında kitap imzası ile Ayvalıklılar ile buluşacak.
"Köy Enstitülerinin çok kısa sayılabilecek yaşam pratiğinin halâ özlenen bir eğitim modeli olarak tartışılması çok önemli."
Ayvalık Belediye Başkanı Mesut Ergin, Köy Enstitüleri modelinin bir benzerini Ayvalık`ta yaşama geçirdiklerini açıkladı. Başkan Ergin, mahalleevleriyle, kuruluşu gerçekleştirilen kooperatifle çocuklara, gençlere ve kadınlara çok önemli destekleri olduğunu dile getirdi. Köylerdeki çiftçinin emeğini, ürettiklerinin kooperatif satış mağazasında değerlendirildiğini hatırlatan Başkan Ergin, "Kadınlarımız aldıkları eğitimle ürettikleri ürünleri kooperatife satarak aile bütçelerine önemli katkılar sağladı. Çağımız eğitim modellerinin sürekli tartışma konusu olduğu ve değişikliğe uğradığı bu günlerde Köy Enstitülerinin çok kısa sayılabilecek yaşam pratiğinin halâ özlenen bir eğitim modeli olarak tartışılması çok önemli. Enstitüler açık olsaydı keşkelerimiz olmayacaktı" ifadelerine yer verdi.
Köy Enstitüleri modeli örnek alındı
Arıcılıktan, fidan dikimine, akkız ekiminden, dikiş nakış kursuna kadar çok sayıda kişiye eğitim verildiğini ve bunların çoğunun gelir getirici kurslar olduğunun üzerinde duran Başkan Ergin, "Yapmaya çalıştıklarımızdan biri, mahalle evlerinde alınan kurslar ile edinilen bilginin kooperatifte kullanılması. Diğer kooperatifler ile ürün değişimi ve satışı konularında yol aldık. Zeytinyağı olarak dünyanın en iyi nefasetteki zeytinyağlarından ilk beşteyiz. Zeytinden yağ üretmek kaybolan bilgi, zeytinin bakımı, ürün kalitesi arttırma, dünyada zeytin toplama konusunda gelişen teknolojiler, bu konuda eğitimler verildi. Yerelin ürününü yerelde öğrettik. Mahalleevlerini bizim için halk evleri gibi düşünülebilen ama belgelendirmeye yönelerek bazı eğitimleri mahalle arasına götürmekle ilgili bir çalışma oldu. Tüm bu çalışmaları yaparken de Köy Enstitüsü modelini örnek aldık" diye açıkladı.
Düşünce, bilim, eğitim ve kültür çalışmaları önem taşıyor
Köy Enstitüleri Fikir ve Kültür Günleri Proje Koordinatörü Hasan Aldemir Türkiye`nin geçirmekte olduğu bu kritik günlerde düşünce, bilim, eğitim, kültür adına yapmaya çalıştıkları bu etkinlik dizisinin öneminden bahsetti. Birçok konu başlığında ülke olarak çok geri ve çok yetersiz kalındığına vurgu yapan Aldemir, "Belki de son yüzyılda geriye doğru saymanın en önemli kırılma anı Köy Enstitüleri`nin kapatılmasına karar verildiği gün olmuştur" dedi.
Amaçlarının Köy Enstitüleri adı üzerinden eğitimin, bilimin, kültürün, sanatın tartışma zeminlerinde üst sıralarda yer bulmasına yardımcı olmak olduğunun altını çizen Aldemir, bu yıl üçüncüsü yapılacak etkinliğin her geçen yıl öneminin arttığını ifade etti. Hasan Aldemir, her yıl olduğu gibi bu yıl da etkinliği Köy Enstitüleri`nin simge bir ismine ithaf ettiklerini ve bu isminde bu yıl köy edebiyatı akımını başlatan yazar, şair ve öğretmen "Mahmut Makal" olduğunun üzerinde durdu.
MAHMUT MAKAL KİMDİR?
1950`de "Köy Edebiyatı" akımını başlatan Türk yazar, şair ve öğretmen Mahmut Makal, 1930 yılında Aksaray ilinin Gülağaç ilçesi Demirci`de doğdu. 1943 yılında İvriz Köy Enstitüsü`ne başladı. 1947`de enstitüden mezun olunca kendi köyüne yakın, Aksaray`a bağlı Nurgöz köyünde 6 yıl öğretmenlik yaptı. Edebiyata şiirle başladı. İlk olarak 1945`te "Türk`e Doğru" ve 1946`da "Köy Enstitüsü" dergilerinde şiirler yazdı. Varlık Dergisi`ndeki "Köy Notları" ile dikkat çekti. Başta görev yaptığı Nurgöz köyü olmak üzere, köyü anlatan yazılar yazdı ve bu yazılar her ay Köy Notları başlığıyla Varlık dergisinde yayımlandı. İlki 1948`in Mayıs ayında yayımlanan bu yazı dizisi ve 1950`de Bizim Köy adıyla kitaplaştırıldı. Kitap büyük yankı uyandırırken Makal tutuklandı ancak ceza almadı. Öğretmenlikten sonra 1953 yılında Ankara Gazi Enstitüsü`ne girdi ve o yıllarda Fransa`da Avrupa Sosyoloji Merkezi`ne araştırma yapmaya gitti. 1965 seçimlerinde Türkiye İşçi Partisi`nden İstanbul adayı oldu. Sırasıyla Antalya, Ankara ve Adana bölgesinde İlköğretim Müfettişliğinde bulundu. 1971`de İstanbul Sağır ve Dilsizler Okulu`nda Türkçe öğretmeniyken görevi bıraktı. 1971-1972 yılları arasında Bizim Köy Yayınları`nı yönetti. 1972 yılında Venedik Üniversitesi`nde Türk Dili ve Edebiyatı dersleri verdi. Meslek hayatı 17 yıl sürdü. Kitapları ve düşünceleri yüzünden mahkemelerde yargılandı ve bir müddet cezaevinde yattı. Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı tarafından müfettişliği elinden alınarak tekrar öğretmenlik statüsüne indirildi ve Sağırlar Okulu`na atandı. Eserlerinden bazıları Almanca, Rusça, Fransızca, İngilizce, Macarca, İtalyanca, Bulgarca, Lehçe, Romence, Farça ve İbranice gibi çeşitli dillere çevrildi. Makal 1967`de Unesco tarafından dünya gençliğine örnek insan olarak seçildi. 10 Ağustos 2018 tarihinde Ankara`da hayatını kaybetti.
(Nilay Günay)
