Ankara karnesi pek parlak değil

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, "Çanakkale Milletvekilleri Hükümetlerde Hakettikleri Kadar Görev Alabildiler Mi?" sorusu üzerine yaptığı çalışmada ilginç istatistikleri ortaya çıkardı. Bir nevi Çanakkale`nin Ankara siyasetindeki etkisini de gözler önüne seren çalışmada, Çanakkale`nin bakanlık düzeyinde yeteri kadar temsil edilemediği görüldü. Yakın tarihimize damga vurmuş isimler olan Hamdi Üçpınarlar, Mustafa Cumhur Ersümer gibi isimleri yetiştiremeyen Çanakkale`de, 2002 seçimlerinden bu yana bakanlık yapan bir isim yok. Ak Parti`nin 20 yıllık tek parti iktidarında, etkili milletvekilliği yapan Mehmet Daniş, vekilliğinin ardından ancak Bakan Yardımcılığı yaparken, Ak Parti`nin en etkili milletvekili ise Türkiye Büyük Millet Meclisi Grup Başkanvekili Bülent Turan oldu. 

 

Son dönem, muhalefette Çanakkaleli isimlerin etkinliği ile dikkat çekiyor. İlk kez 7 Haziran 2015 yılında yapılan seçimlerde CHP milletvekilliği yapan Muharrem Erkek, uzun süredir CHP Genel Başkan Yardımcılığı görevini yürütüyor. Erkek`in başarılı çalışmaları, gelecek dönemde bakanlık temsiliyeti konusunda hem ışık tutuyor hem de umut veriyor. Son dönem siyasetinin etkin kurumlarından olan İyi Parti`de ise, partinin kurulumunda önemli bir rol üstlenerek Kurucular Kurulu üyesi olan Rıdvan Uz, kısa süre önce Genel Başkan Yardımcılığına yükseldi. Uz`un kısa sürede yaptığı çalışmalar hem partisinin hem de seçmenlerinin takdirini toplarken, olası bir iktidar değişiminde Uz`un da bakanlık gibi üst düzey bir görev üstlenebileceğini düşündürüyor... 

 

Sözü fazla uzatmadan, Dr. Mithat Atabay`ın çalışmasının ayrıntılarına yer verelim. Mustafa Kemal Paşa`nın 19 Mayıs 1919 tarihinde Samsun`a çıkışıyla başlayan, hedefi tam bağımsızlık olan ve millet egemenliğine dayanan yeni Türkiye Devleti zorlu adımlarla, aşama aşama kuruldu. Atabay, bu kuruluş sürecini, "Önce halk ikna edildi. Erzurum ve Sivas Kongreleri toplandı. Sonra ulusal hedef açıklandı: `Misak-ı Millî`. Mustafa Kemal`in direktifleri doğrultusunda hazırlanan Misak-ı Millî`de O`nun bağımsızlık anlayışı en güzel ifadesini buldu. Mustafa Kemal`e göre tam bağımsızlığı sağlamak milletle birlikte onunla el ele gerçekleştirilebilirdi. Bunun göstergesi, her konunun tartışıldığı, her türlü kararın alındığı Türkiye Büyük Millet Meclisi`nin kurulmasıdır. Her hareketi millet adına yapacak ve onun adına karar verecek "Hâkimiyet kayıtsız şartsız milletindir" şiarını benimseyen Türkiye Büyük Millet Meclisi, 23 Nisan 1920`de toplandı" diyerek özetliyor. 

"23 Nisan 1920`den günümüze kadar geçen 100 yıllık zaman içerisinde Çanakkale, 1920 ve 1923 seçimleri hariç neredeyse bugünkü sınırlarını içermekteydi" diyen Atabay, "Bu bağlamda günümüze kadar yapılan yirmi yedi genel seçim sonucunda 131 tane milletvekili Çanakkale`yi Türkiye Büyük Millet Meclisi`nde temsil etti. 1960 yılına kadar yapılan seçimlerde bir kişi birden fazla yerden aday olabiliyordu. Bu yöntemle Çanakkale`den üç kişi iki farklı yerden aynı anda milletvekili seçildi. Bunlardan 1920 seçimlerinde "Mehmet Akif Ersoy" ve "İsmail Soysallıoğlu" Çanakkale yerine Burdur milletvekilliğini tercih ettiler. 1950 seçimlerinde ise Çanakkale ve Bolu`dan seçilen "Fahri Belen" Bolu milletvekilliğini tercih etmişti. Mehmet Akif Ersoy ve İsmail Soysallıoğlu için ara seçim yapılmazken, Belen`den boşalan milletvekilliğine ara seçim yapılarak yeri doldurulmuştu. O nedende Türkiye Büyük Millet Meclisi`nde bunlar da dikkate alınarak Çanakkale milletvekili olarak 131 milletvekili görev yapmıştır. Ancak bu durum bizi yanıltmamalıdır. Bazı milletvekilleri birden fazla dönemlerde TBMM`nde bulunduklarından aslında kişi bazında bu sayı daha da aşağıya düşmektedir" ifadelerine yer veriyor. 

 

Atabay`ın çalışmasında dikkat çeken bölümlerden biri, milletvekilliği süresi... En uzun süre Milletvekilliği yapan isim Ziya Gevher Etili olurken, en kısa süreli isim ise İbrahim Kürşat Tuna oldu. Bu isimlerden Tuna`yı yakınen tanıyoruz. 7 Haziran 2015 seçimlerinde Ak Parti`nin oy, hatta iktidarı kaybetmenin kıyısına geldiği dönemde, yeni MHP`nin de o dönem muhalefet ettiği dönemde Tuna, 1 Kasım tarihine kadar milletvekilliği yaptı. Atabay çalışmasına bu ayrıntılara; "Türkiye Büyük Millet Meclisi`ne seçilen Çanakkale milletvekilleri arasında "Mehmet Şükrü Yaşin" ve "Ziya Gevher Etili" dört dönem milletvekili olarak Çanakkale`yi temsil ettiler. Mehmet Dinç, Samih Rifat, Ahmet Hilmi Ergeneli, İhsan Karasioğlu, Emin Kalafat, Ahmet Nihat Akay, Refet Sezgin, Mustafa Cumhur Ersümer, Nevfel Şahin, Ahmet Küçük, Mehmet Daniş, Muharrem Erkek ve Bülent Turan üçer dönem Çanakkale milletvekili olarak TBMM`ne seçildiler. Ahmet Cevat Emre, Rusuhi Bolayırlı, Reşat Nuri Güntekin, Atıf Kamçıl, Süreyya Endik, Ahmet Bedi Ensüstün, Fatin Rüştü Zorlu, Fuat Alpkartal, Servet Sezgin, Nuri Togay, Osman Şefik İnan, Zekiye Gülsen, Osman Orhan Çaneri, Ayhan Uysal, Ahmet Hamdi Üçpınarlar ve Bülent Öz iki dönem TBMM`nde görev yaptılar. Seçilen diğer milletvekilleri sadece bir dönem TBMM`ne seçildiler. Çanakkale milletvekili olarak en uzun süre (11 yıl 4 ay 25 gün) "Ziya Gevher Etili" görev yaparken, en kısa süre görev yapan milletvekili ise (4 ay 24 gün) "İbrahim Kürşat Tuna" olmuş ve görev süresi 7 Haziran-1 Kasım 2015 tarihleri arasındaki süreyle sınırlı kalmıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi`nde Çanakkale milletvekili olarak "Servet Sezgin" ve "Refet Sezgin" farklı dönemlerde iki kardeş olarak Çanakkale`yi temsil etmişlerdir" ifadeleri ile yer veriyor. 

 

60 ve 80 darbeleri dönemlerinde temsiliyet senatolarda sağlanırken, bu süreçle ilişkin olarak da Atabay; "15 Ekim 1961-12 Eylül 1980 arasında Türkiye Büyük Millet Meclisi Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu olmak üzere iki kanattan teşekkül etmekteydi. Bu bağlamda Çanakkale`den de Cumhuriyet Senatosu`na senatörler seçilmiştir. Çanakkale`den seçilen ilk senatörler "Ali Aksoy" ve "Mehmet Halit Sarıkaya" olmuşlardır. Daha sonra "Orhan Nahit Altan", "Ziya Termen", "İsmail Kutluk", "İmadettin Elmas" ve "Refet Sezgin" Çanakkale senatörü olarak Cumhuriyet Senatosu`nda görev yaptılar. Toplam yedi Çanakkale senatörü 19 yıl içerisinde görev yaparken, hiçbir senatör ikinci kez senatoya seçilmemiştir. Sadece "Refet Sezgin" daha evvel Millet Meclisi`nde üç dönem Çanakkale milletvekilliği yaptıktan sonra 14 Ekim 1979-12 Eylül 1980 tarihleri arasında Cumhuriyet Senatosu`nda da görev almıştır. Milletvekili olarak görev yaparken hayatını kaybeden milletvekilleri; Samih Rıfat ve Sıtkı Turan`dır. Türkiye Büyük Millet Meclisi`nin yüzyıllık döneminde 7 senatör, toplam 83 milletvekili olmak üzere 90 kişi görev yapmıştı. 1920-1950 arasında 23, 1950-1960 arasında 15, 1961-1980 arasında 15 ve 1983`ten 2020 yılına kadar 30 kişi Çanakkale milletvekili olarak çeşitli dönemlerde TBMM`ne seçildi" dedi 

Bakanlıklar konusunda ise Atabay, "Çanakkale milletvekillerinden Nihat İyriboz hükümette ilk bakan olarak görev alan kişidir. 1.Menderes Hükümetinde 22 Mayıs 1950-9 Mart 1951 tarihleri arasında Tarım Bakanlığı yaptı. Bunu Emin Kalafat takip etti. Emin Kalafat da Başbakan Adnan Menderes Hükümeti`nde 8 Nisan 1953-9 Aralık 1955 tarihleri arasında Gümrük ve Tekel Bakanı, 25 Kasım 1957-4 Eylül 1958 tarihleri arasında Devlet Bakanı olarak görev aldı. Kayınpederi Atatürk`ün değişmez Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras olan Fatin Rüştü Zorlu Menderes Hükümetlerinde; 17 Mayıs 1954-29 Temmuz 1955 tarihleri arasında Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı, 28 Temmuz 1957-25 Kasım 1957 tarihleri arasında Devlet Bakanı, 25 Kasım 1957-27 Mayıs 1960 tarihleri arasında Dışişleri Bakanı oldu. 27 Mayıs`tan sonra kurulan hükümette Osman Şefik İnan 30 Mayıs-27 Ağustos tarihleri arasında Devlet Bakanı, 20 Kasım 1961-25 Haziran 1962 tarihleri arasında Maliye Bakanı olarak görev aldı. Hem Çanakkale milletvekili ve hem de senatörü olarak TBMM`ne seçilen tek isim olan Refet Sezgin 1 Nisan 1967-3 Kasım 1969 tarihleri arasında Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı, 6 Mart-16 Temmuz 1970 tarihleri arasında da Devlet Bakanı oldu. Çanakkale milletvekillerinden Ahmet Hamdi Üçpınarlar 5 Ekim 1995-23 Şubat 1996 tarihlerinde Çevre Bakanlığı yaptı. Çanakkale`nin seçilen milletvekilleri arasında en son bakanlık yapan ise Sayın Mustafa Cumhur Ersümer`dir. Cumhur Ersümer; 28 Mayıs 1999-27 Nisan 2001 tarihleri arasında Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı ve aynı zamanda 28 Haziran 1999-12 Temmuz 2000 tarihleri arasında Başbakan Yardımcısı olarak iki görevi de aynı anda üstlenen siyasetçidir. Cumhur Ersümer`in bakanlığından sonra günümüze kadar gelen sürede Çanakkale milletvekillerinden hiç birine bakanlık görevi verilmemiştir" dedi. 

 

Atabay, çalışmasının sonuç bölümünde ise, "Çanakkale siyasi tarihine bakıldığında, 23 Nisan 1920`den 22 Mayıs 1950`ye kadar, tek parti döneminde hiç bir Çanakkale milletvekiline bakanlık görevi verilmediği görülmektedir. Çanakkale milletvekillerine en çok Adnan Menderes hükümetlerinde bakanlık görevi verilmiştir. Nihat İyriboz, Emin Kalafat ve Fatin Rüştü Zorlu Menderes Hükümetlerinde bakanlık yapan Çanakkale milletvekilleridir. Bu isimlere Fahri Belen de dâhil edilebilir. Çünkü o da hem Çanakkale hem de Bolu`dan milletvekili seçilmiş ve 1.Menderes Hükümetinde Bayındırlık Bakanlığı yapmıştır. Fatin Rüştü Zorlu Başbakan Yardımcısı, Devlet Bakanı ve Dışişleri Bakanı olarak üç farklı bakanlık görevini üstlenen tek Çanakkale milletvekilidir. Çanakkale siyasi tarihinde hükümetlerde iki tane Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı yapan milletvekili vardır. Bunlar Refet Sezgin ve Mustafa Cumhur Ersümer`dir. Dikkat çeken bir başka husus Osman Şefik İnan Cumhuriyet Halk Partisi`nden bakanlık yapan tek siyasetçi olmasıdır. Diğer bakanların tamamı merkez sağ partilerden seçilen ve bakanlık yapan kişilerdir. V Sonuç olarak 23 Nisan 1920`de TBMM`nin açılışından günümüze kadar geçen 102 yıllık sürede Çanakkale milletvekillerine devlet idaresinde bakan olarak hak ettikleri kadar görev verilmediği görülmektedir. Umarım gelecek yıllarda Çanakkale`den seçilen milletvekilleri icra makamlarında etkin görevler üstlenirler" bilgilerine yer verdi...
(Seçkin Sağlam)