Dünya AIDS Günü, her yıl 1 Aralık’ta HIV/AIDS ile mücadelede farkındalık oluşturmak, önleme ve destek hizmetlerini güçlendirmek, hastalıktan etkilenenleri anmak ve onurlandırmak amacıyla kutlanan uluslararası bir gündür. Bu önemli gün, HIV virüsü ve AIDS hastalığı hakkında toplumları bilinçlendirmek, bulaşma yollarını ve korunma yöntemlerini öğretmek, erken teşhis ve tedavi imkanlarını artırmak için bir fırsattır. Peki HIV ve AIDS nedir? Nasıl bulaşır? Nasıl tedavi edilir? Dünya ve Türkiye’de durum ne? Bu ve daha fazla sorunun cevabını bu makalede bulabilirsiniz.
HIV, İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsü’nün kısaltmasıdır. Bu virüs, insan vücudunun enfeksiyonlara ve hastalıklara karşı savunma sistemi olan bağışıklık sistemini zayıflatır. HIV, kan, meni, vajinal sıvı, rektal sıvı ve anne sütü gibi vücut sıvıları yoluyla bulaşır. HIV’in en sık bulaşma yolları şunlardır:
AIDS, Edinilmiş Bağışıklık Yetmezliği Sendromu’nun kısaltmasıdır. Bu sendrom, HIV’in bağışıklık sistemini yeterince zayıflattığı ve vücudun çeşitli enfeksiyon ve kanserlere karşı direncinin kalmadığı son evredir. AIDS tanısı, belirli kriterlere göre konulur. Bunlar, CD4 adı verilen bağışıklık hücrelerinin sayısının belirli bir düzeyin altına düşmesi, HIV ile ilişkili belirli enfeksiyon ve kanserlerin ortaya çıkmasıdır.
HIV enfeksiyonunun belirtileri kişiden kişiye değişebilir. Bazı kişilerde enfeksiyondan kısa bir süre sonra grip benzeri belirtiler görülebilir. Bunlar arasında ateş, baş ağrısı, boğaz ağrısı, lenf bezlerinde şişme, döküntü, kas ve eklem ağrısı, yorgunluk, ishal, kilo kaybı sayılabilir. Bu belirtiler genellikle birkaç hafta içinde geçer. Ancak bu belirtiler HIV enfeksiyonunun kesin göstergesi değildir. HIV enfeksiyonunu teşhis etmek için kan testi yapılması gerekir.
HIV enfeksiyonunun ilerleyen evrelerinde, bağışıklık sistemi zayıfladıkça, vücut enfeksiyon ve kanserlere karşı daha savunmasız hale gelir. Bu durumda, AIDS ile ilişkili belirli hastalıklar ortaya çıkabilir. Bunlar arasında verem, zatürre, mantar enfeksiyonları, toksoplazmoz, kriptosporidyoz, Kaposi sarkomu, lenfoma, servikal kanser sayılabilir. Bu hastalıkların belirtileri de enfeksiyonun veya kanserin türüne ve yerine göre değişebilir. AIDS tanısı konulan kişilerde, ölüm nedeni genellikle bu hastalıklardır.
HIV enfeksiyonunun kesin bir tedavisi veya aşısı henüz bulunmamaktadır. Ancak HIV enfeksiyonunu kontrol altında tutmak için antiretroviral tedavi (ART) adı verilen ilaç tedavisi uygulanmaktadır. ART, HIV’in çoğalmasını engelleyerek bağışıklık sistemini korur. Böylece HIV pozitif kişilerin yaşam süresi ve kalitesi artar, AIDS’e ilerleme riski azalır, bulaşıcılık düşer. ART, birkaç farklı ilacın birlikte kullanılmasından oluşur. Bu ilaçlar, HIV’in yaşam döngüsünün farklı aşamalarına müdahale eder. ART, HIV enfeksiyonu teşhisi konan herkese, enfeksiyonun evresine bakılmaksızın, yaşam boyu kullanılmak üzere önerilmektedir.
AIDS ile ilişkili hastalıkların tedavisi ise hastalığın türüne ve şiddetine göre değişebilir. Bazı hastalıklar antibiyotik, antifungal, antiviral gibi ilaçlarla tedavi edilebilir. Bazı hastalıklar ise kemoterapi, radyoterapi, cerrahi gibi yöntemlerle tedavi edilebilir. AIDS ile ilişkili hastalıkların tedavisinde, ART’in de devam ettirilmesi önemlidir.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre, 2020 yılı sonunda dünyada yaklaşık 37,7 milyon HIV pozitif kişi vardı. Bunların 27,5 milyonu ART kullanıyordu. Aynı yıl içinde 1,5 milyon kişi HIV’e yakalandı ve 690 bin kişi AIDS nedeniyle öldü. DSÖ, HIV/AIDS ile mücadele için 2030 yılına kadar 90-90-90 hedefini belirlemiştir. Bu hedefe göre, HIV pozitif kişilerin %90’ı enfeksiyonlarının farkında olacak, enfeksiyonlarının farkında olanların %90’ı ART alacak, ART alanların %90’ı ise viral baskılanma sağlayacaktır.
Türkiye’de ise, Sağlık Bakanlığı verilerine göre, 1985-2020 yılları arasında 25.590 HIV pozitif kişi tespit edildi. Bunların 13.123’ü AIDS tanısı aldı ve 3.839’u hayatını kaybetti. 2020 yılında ise 2.608 yeni HIV pozitif kişi tespit edildi. Türkiye, HIV/AIDS açısından hastalığın az sıklıkta görüldüğü ülkeler arasında değerlendirilmektedir. Türkiye’de HIV enfeksiyonu tanısı konan kişilere, Sağlık Bakanlığı tarafından ücretsiz olarak ART sağlanmaktadır.
Dünya AIDS Günü, HIV/AIDS ile ilgili farkındalık yaratmak, bilgi vermek, destek olmak, dayanışma göstermek için birçok etkinliğe ev sahipliği yapmaktadır. Bu etkinlikler arasında şunlar sayılabilir
