Demans hastalığı, beyin hücrelerinin zarar görmesi sonucu ortaya çıkan ve hafıza, düşünme, dikkat, dil, karar verme, kişilik gibi zihinsel yeteneklerde bozulmalara neden olan ilerleyici ve ölümcül bir hastalık grubudur. Demans hastalığının birçok türü vardır ve farklı nedenlere bağlı olarak gelişebilir. Demans hastalığı, yaşlanmanın doğal bir sonucu değildir, ancak yaş ilerledikçe görülme riski artmaktadır. Demans hastalığı, tedavi edilemez, ancak bazı önlemler alınarak riski azaltılabilir veya ilerlemesi yavaşlatılabilir.
Demans hastalığı, günümüzde milyonlarca insanı etkileyen ve yaşam kalitesini ciddi şekilde düşüren bir sağlık sorunudur. Demans hastalığı, tek bir hastalık değil, birçok hastalığın ortak belirtisi olan bir durumdur. Demans hastalığında, beyin hücreleri hasar görür ve birbirleriyle iletişim kuramaz hale gelir. Bu da, hafıza, düşünme, dikkat, dil, karar verme, kişilik gibi zihinsel yeteneklerde bozulmalara yol açar. Demans hastalığı, sinsi başlar ve zamanla kötüleşir. Demans hastalığının en sık görülen türü Alzheimer hastalığıdır. Demans hastalığı, yaşlanmanın doğal bir sonucu değildir, ancak yaş ilerledikçe görülme riski artmaktadır. Demans hastalığı, tedavi edilemez, ancak bazı önlemler alınarak riski azaltılabilir veya ilerlemesi yavaşlatılabilir. Bu yazıda, demans hastalığının türleri, nedenleri, belirtileri, teşhisi, tedavisi ve önlenmesi hakkında güncel bilgileri bulabilirsiniz.
Demans hastalığının birçok türü vardır ve farklı nedenlere bağlı olarak gelişebilir. Demans hastalığının türleri, beynin hangi bölgesinin ve hangi beyin hücrelerinin hasar gördüğüne göre değişir. Demans hastalığının en sık görülen türleri şunlardır:
Demans hastalığının en yaygın türüdür. Demans hastalığının yaklaşık %60 ila %80’inden sorumludur. Alzheimer hastalığında, beyin hücrelerinin içinde ve dışında bazı proteinler birikir ve hücrelerin sağlıklı kalmasını ve iletişim kurmasını engeller. Alzheimer hastalığının nedeni tam olarak bilinmemektedir, ancak genetik ve çevresel faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir. Alzheimer hastalığının en sık görülen belirtisi hafıza kaybıdır. Alzheimer hastalığı, ilerleyici ve ölümcül bir hastalıktır.
Demans hastalığının ikinci en sık görülen türüdür. Demans hastalığının yaklaşık %10 ila %20’sinden sorumludur. Vasküler demans, beyne kan akışını sağlayan damarların tıkanması veya hasar görmesi sonucu ortaya çıkar. Bu da, beyin hücrelerinin oksijen ve besin alamamasına ve ölmesine neden olur. Vasküler demans, genellikle inme sonrası gelişir. Vasküler demansın belirtileri, hasar gören beyin bölgesine göre değişir. Vasküler demans, ilerleyici bir hastalıktır, ancak risk faktörlerinin kontrol altına alınması ile ilerlemesi yavaşlatılabilir.
Demans hastalığının üçüncü en sık görülen türüdür. Demans hastalığının yaklaşık %10 ila %15’inden sorumludur. Lewy cisimcikli demans, beyin hücrelerinin içinde Lewy cisimcikleri adı verilen protein yığınlarının oluşması sonucu ortaya çıkar. Lewy cisimcikli demans, Alzheimer hastalığına benzer belirtiler gösterir, ancak ayrıca halüsinasyon, parkinsonizm, uyku bozuklukları ve dikkat dalgalanmaları da görülür. Lewy cisimcikli demans, ilerleyici ve ölümcül bir hastalıktır.
Demans hastalığının dördüncü en sık görülen türüdür. Demans hastalığının yaklaşık %5 ila %10’undan sorumludur. Frontotemporal demans, beynin frontal ve temporal loblarında bulunan beyin hücrelerinin hasar görmesi sonucu ortaya çıkar. Frontotemporal demans, hafıza kaybından çok, kişilik, davranış, dil ve yargılama gibi yeteneklerde bozulmalara neden olur. Frontotemporal demans, genellikle 65 yaşından önce başlar ve ilerleyici bir hastalıktır.
Demans hastalığının nedenleri, demans türüne göre değişir. Demans hastalığının en sık görülen nedenleri şunlardır:
Alzheimer hastalığının kesin nedeni bilinmemektedir, ancak genetik ve çevresel faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir. Alzheimer hastalığında, beyin hücrelerinin içinde ve dışında beta amiloid plak ve tau fibril adı verilen protein yığınları birikir. Bu protein yığınları, beyin hücrelerinin sağlıklı kalmasını ve birbirleriyle iletişim kurmasını engeller. Alzheimer hastalığının en önemli risk faktörü yaşlanmadır. Ayrıca, aile öyküsü, kadın cinsiyeti, düşük eğitim seviyesi, kafa travması, kalp-damar hastalıkları, diyabet, obezite, sigara, alkol, depresyon, uyku bozuklukları, enfeksiyonlar, toksik maddelere maruziyet, vitamin eksiklikleri gibi faktörler de Alzheimer hastalığı riskini arttırabilir.
Vasküler demans, beyne kan akışını sağlayan damarların tıkanması veya hasar görmesi sonucu ortaya çıkar. Bu da, beyin hücrelerinin oksijen ve besin alamamasına ve ölmesine neden olur. Vasküler demans, genellikle inme sonrası gelişir. İnme, beyne giden kan akışının ani olarak kesilmesi veya beyinde bir kanama olması durumudur. Vasküler demansın en önemli risk faktörü yüksek tansiyondur. Ayrıca, kalp hastalığı, diyabet, yüksek kolesterol, sigara, alkol, obezite, fiziksel aktivite eksikliği, kan pıhtılaşma bozuklukları gibi faktörler de vasküler demans riskini arttırabilir.
Lewy cisimcikli demans, beyin hücrelerinin içinde Lewy cisimcikleri adı verilen protein yığınlarının oluşması sonucu ortaya çıkar. Lewy cisimcikleri, normalde beyin hücrelerinin işlevini sağlayan bir protein olan alfa-sinüklein’in anormal şekilde katlanması ve birikmesiyle oluşur. Lewy cisimcikli demansın nedeni tam olarak bilinmemektedir, ancak genetik ve çevresel faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir. Lewy cisimcikli demansın en önemli risk faktörü yaşlanmadır. Ayrıca, parkinson hastalığı, REM uyku davranış bozukluğu, depresyon, anksiyete gibi faktörler de Lewy cisimcikli demans riskini arttırabilir.
Frontotemporal demans, beynin frontal ve temporal loblarında bulunan beyin hücrelerinin hasar görmesi sonucu ortaya çıkar. Frontal ve temporal loblar, kişilik, davranış, dil ve yargılama gibi yeteneklerden sorumludur. Frontotemporal demansın nedeni, bu bölgelerdeki beyin hücrelerinin içinde veya dışında bazı proteinlerin anormal şekilde birikmesi ve hücrelerin işlevini kaybetmesidir. Frontotemporal demansın en önemli risk faktörü genetiktir. Frontotemporal demans, genellikle 65 yaşından önce başlar ve ailede benzer vakalar görülür. Ayrıca, sigara, alkol, travma, enfeksiyon gibi faktörler de frontotemporal demans riskini arttırabilir.
Demans hastalığının belirtileri, demans türüne, hastalığın evresine ve kişinin özelliklerine göre değişir. Demans hastalığının belirtileri, genellikle yavaş yavaş ortaya çıkar ve zamanla kötüleşir. Demans hastalığının en sık görülen belirtileri şunlardır :
Demans hastalığının en sık görülen ve en erken fark edilen belirtisidir. Demans hastalığında, özellikle yakın zamanda öğrenilen veya yaşanan bilgilerin hatırlanmasında zorluk yaşanır. Örneğin, isimleri, tarihleri, randevuları, adresleri, telefon numaralarını unutmak, aynı soruyu tekrar tekrar sormak, eşyaları kaybetmek, yön duygusunu kaybetmek gibi durumlar hafıza kaybının belirtileridir.
Demans hastalığında, soyut düşünme, mantıklı çıkarım, problem çözme, karar verme gibi zihinsel yeteneklerde bozulmalar görülür. Örneğin, matematiksel işlemleri yapmakta, bütçe planlamakta, faturaları ödemekte, alışveriş yapmakta, oyun oynamakta, tarifleri takip etmekte zorluk yaşamak gibi durumlar düşünme ve yargılama bozukluklarının belirtileridir.
Demans hastalığında, konuşma, yazma, okuma, anlama gibi dil ve iletişim yeteneklerinde bozulmalar görülür. Örneğin, kelimeleri bulmakta, cümle kurmakta, konuşulanları anlamakta, yazılı metinleri okumakta, yazmakta zorluk yaşamak, konuşma akıcılığını kaybetmek, anlamsız veya uygunsuz kelimeler kullanmak gibi durumlar dil ve iletişim bozukluklarının belirtileridir.
Demans hastalığında, kişinin karakteri, duyguları, tutumları, davranışları gibi kişilik ve davranış özelliklerinde bozulmalar görülür. Örneğin, depresyon, anksiyete, korku, sinirlilik, agresiflik, apati, yalnızlık, sosyal çekilme, ilgi kaybı, alışkanlıkların değişmesi, uygun olmayan davranışlar sergilemek gibi durumlar kişilik ve davranış bozukluklarının belirtileridir.
Demans hastalığının teşhisi, genellikle bir nörolog tarafından yapılır. Demans hastalığının teşhisi için, hastanın tıbbi öyküsü, aile öyküsü, fiziksel muayenesi, kan testleri, nöropsikolojik testler, beyin görüntüleme testleri gibi çeşitli yöntemler kullanılır. Demans hastalığının teşhisi için, şu adımlar izlenir :
Demans hastalığının teşhisinde, ilk adım hastanın tıbbi öyküsünü almak ve mevcut belirtilerini değerlendirmektir. Hastanın ne zaman ve nasıl belirtilerinin başladığı, belirtilerin şiddeti ve sıklığı, belirtilerin günlük yaşamı nasıl etkilediği, hastanın ilaç kullanımı, alkol veya sigara alışkanlıkları, geçirdiği hastalıklar, travmalar, ameliyatlar, aşılar, alerjiler gibi bilgiler alınır. Ayrıca, hastanın aile öyküsü de sorgulanır. Hastanın akrabalarında demans hastalığı veya başka nörolojik hastalıklar olup olmadığı, hastalığın başlangıç yaşı, seyri, sonucu gibi bilgiler alınır.
Demans hastalığının teşhisinde ilk adım, hastanın ve yakınlarının şikayetlerini ve aile öyküsünü dinlemektir. Hastanın ne zamandan beri ve ne sıklıkta zihinsel yeteneklerinde bozulma yaşadığı, bunun günlük yaşamını nasıl etkilediği, başka sağlık sorunları olup olmadığı, ilaç kullanıp kullanmadığı, alkol veya sigara alışkanlığı olup olmadığı, ailesinde demans hastalığı olan kişiler olup olmadığı gibi sorular sorulur. Bu sorular, demans hastalığının olası belirtilerini, risk faktörlerini ve türlerini belirlemeye yardımcı olur.
Demans hastalığının teşhisinde ikinci adım, hastanın fiziksel muayenesini yapmaktır. Fiziksel muayene, hastanın kan basıncı, kalp atışı, solunumu, vücut ısısı, refleksleri, duyu organları, kas tonusu, koordinasyonu gibi temel sağlık parametrelerini ölçer. Fiziksel muayene, demans hastalığının altında yatan başka bir sağlık sorununun olup olmadığını veya demans hastalığının türünü etkileyen bir durumun olup olmadığını ortaya çıkarabilir.
Demans hastalığının teşhisinde üçüncü adım, hastanın kan
testlerini yapmaktır. Kan testleri, hastanın kan şekeri,
kolesterol, tiroid hormonu, karaciğer ve böbrek fonksiyonları,
vitamin seviyeleri, enfeksiyon belirteçleri, genetik testler gibi
değerlerini ölçer. Kan testleri, demans hastalığının nedenini
veya riskini arttıran bir durumun olup olmadığını belirlemeye
yardımcı olur.
Nöropsikolojik Testler: Demans hastalığının teşhisinde dördüncü
adım, hastanın nöropsikolojik testlerini yapmaktır.
Nöropsikolojik testler, hastanın hafıza, dikkat, dil, mantık,
yargılama, problem çözme, planlama, öğrenme, algılama gibi
zihinsel yeteneklerini ölçer. Nöropsikolojik testler, demans
hastalığının şiddetini, türünü ve ilerleme hızını belirlemeye
yardımcı olur.
Demans hastalığı, tedavi edilemez, ancak bazı ilaçlar ve yaşam tarzı değişiklikleri ile belirtileri hafifletilebilir veya ilerlemesi yavaşlatılabilir. Demans hastalığının tedavisi, demans türüne, şiddetine, hastanın yaşına, sağlık durumuna ve kişisel tercihlerine göre değişir. Demans hastalığının tedavi yöntemleri şunlardır :
Demans hastalığının tedavisinde kullanılan ilaçlar, beyin hücrelerinin işlevini desteklemek, belirtileri azaltmak veya hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak için çalışır. Demans hastalığının tedavisinde kullanılan ilaçlar, demans türüne göre değişir. Örneğin, Alzheimer hastalığında, kolinesteraz inhibitörleri ve memantin gibi ilaçlar kullanılır. Bu ilaçlar, beyin hücrelerinin arasındaki iletişimi sağlayan kimyasal maddelerin seviyesini arttırarak, hafıza, düşünme, dikkat gibi yetenekleri korumaya yardımcı olur. Vasküler demansda, kan basıncı, kolesterol, kan şekeri, kan pıhtılaşması gibi risk faktörlerini kontrol etmek için ilaçlar kullanılır. Bu ilaçlar, beyne giden kan akışını iyileştirerek, daha fazla hasarı önlemeye yardımcı olur. Lewy cisimcikli demansda, halüsinasyon, parkinsonizm, uyku bozuklukları gibi belirtileri azaltmak için ilaçlar kullanılır. Bu ilaçlar, beyindeki dopamin ve serotonin gibi kimyasal maddelerin dengesini sağlayarak, ruh hali, hareket, uyku gibi işlevleri düzenlemeye yardımcı olur. Frontotemporal demansda, kişilik, davranış, dil gibi yeteneklerde bozulmaya neden olan protein birikimlerini azaltmak için ilaçlar kullanılır. Bu ilaçlar, beyin hücrelerinin içindeki veya dışındaki tau veya TDP-43 proteinlerinin yapısını veya miktarını değiştirerek, hücrelerin sağlıklı kalmasını ve iletişim kurmasını sağlamaya yardımcı olur. Demans hastalığının tedavisinde kullanılan ilaçlar, yan etkilere neden olabilir. Bu nedenle, ilaçların kullanımı, doktorun gözetiminde ve düzenli olarak yapılmalıdır.
Demans hastalığının tedavisinde, ilaçların yanı sıra, yaşam tarzı değişiklikleri de önemlidir. Yaşam tarzı değişiklikleri, demans hastalığının riskini azaltmak, belirtileri hafifletmek veya ilerlemesini yavaşlatmak için yapılabilir. Yaşam tarzı değişiklikleri arasında, sağlıklı beslenme, fiziksel aktivite, sosyal aktivite, zihinsel aktivite, stres yönetimi, uyku düzeni, alkol ve sigara bırakma, kronik hastalıkların tedavisi gibi uygulamalar bulunmaktadır. Yaşam tarzı değişiklikleri, beyin sağlığını korumak, beyin hücrelerinin hasarını önlemek veya onarmak, beyin hücrelerinin arasındaki iletişimi güçlendirmek, beyin hücrelerinin yeni bağlantılar kurmasını sağlamak, beyin hücrelerinin ölümünü geciktirmek için faydalıdır. Yaşam tarzı değişiklikleri, hastanın yaşam kalitesini arttırmak, ruh halini iyileştirmek, özgüvenini yükseltmek, bağımsızlığını korumak için de önemlidir. Yaşam tarzı değişiklikleri, hastanın ve yakınlarının doktoru ile işbirliği içinde planlanmalı ve uygulanmalıdır. (Erhan Taylan)
