BIRAKIN ÇOCUKLAR KENDİ KARARLARINI ALSIN

Öz denetim-öz düzenleme, kişinin belli bir hedefe ulaşmak için kendi davranışlarını kontrol edebilmesi, dürtülerine karşı koyabilmesi ve isteklerini erteleyebilmesini ifade eden içsel bir yönelimdir.

 Bu yolla insanlar davranışlarını belirli koşullara göre düzenleyebilir, duygularını ve düşüncelerini var olan durumla uyumlu hale getirebilir. Böylece çevresiyle daha olumlu ilişkiler kurarken, kendi içsel denetimini de kazanabilir ve ruhsal bütünlüğünü koruyabilir.

Çocuklar gelişimin erken yıllarında duygu, düşünce ve davranışlarını daha çok dışsal kontrole (anne-baba ve diğer yetişkinlerin yönetimiyle) dayalı kazanmaya başlasa da zamanla bunun etkisi azalmaya ve çocuk kendi içsel denetimini geliştirmeye başlıyor. Bu süreçte ebeveynleri ve öğretmenleri tarafından yeterli düzeyde izlenmeye ve rehberliğe ihtiyaç duyarken aynı zamanda kendilerini düzenleyebilecekleri, yeterlilik kazanabilecekleri, bir birey olarak gelişebilecekleri kadar psikolojik özerkliğe sahip olmaları gerekiyor.

Öz denetim edinme sürecinde çocuklar için dürtü kontrolünün kazanılması oldukça önemli. Küçük çocuklar biyolojik kökenli istek ve yönelimlerini ertelemekte zorlanırlar ve hemen doyurulması için çok yoğun çaba içine girebilirler. Bu durum onların ve ebeveynlerin birçok sorun yaşamasına da neden olabilir. Çünkü çocuklar o anda daha çok dürtüsünün doyumuna -haz alamaya- odaklanır ve sonuçlarını hesaplayamazlar. Bu nedenle de ertelemekte zorlanabilirler. Burada dürtü bazen bir yiyeceği elde etmek veya bir oyuncağa sahip olmak olabilir. Bazen de arkadaşına vurmak gibi öfke ve kızgınlığını zarar verici şekilde ortaya çıkarabilir. Sonuçları itibariyle de zor durumda kalabilirler. 

Öz denetimi yüksek çocuklar;

- Karşılaştıkları problemi çözme konusunda kendine daha fazla güvenirler,

- Amaç oluşturma ve ulaşmada farklı seçenekleri kullanabilirler,

- Yeni çözüm yollarını denemeye daha açıktırlar,

- Planlama becerileri daha iyidir,

- Öz saygıları, öz güvenleri, empati becerileri ve uyum düzeyleri yüksektir,

- Öğrenme sürecine daha etkin katılabilirler,

- Kendilerini daha çok motive edebilirler,

- Yeterliliklerinin farkındadırlar.

Çocuklara öz denetim kazandırmak için neler yapabiliriz?

- Öncelikle çocukların her istediklerinin her zaman olamayacağını öğrenmeleri gerekmektedir.. Kendisini içinde bulunduğu koşullara göre ayarlamayı, beklemeyi, ertelemeyi, bazen reddedilmeyi öğrenmesi ve bununla başa çıkabilmesi çok önemli. Böyle durumlarla nasıl başa çıkabileceğini öğrenmeliler.

- Onlarla kurallar hakkında konuşmak, bunları anlatmak, birlikte kural oluşturmak ve uyması için cesaretlendirmek gerekiyor. Oyun, evde yaşam ve okul kuralları gibi temel yaşam alanlarında kurallarla uygun şekilde karşılaşması ve bunlara uyması sağlanmalı. Kuralların gerekliliği çocuğa yaşamının doğal akışında hissettirilmeli.

- Çocukların kurallara uyma, sırasını bekleme, isteklerini erteleyebilme karşısındakinin duygu ve düşüncelerini anlamaya çalışma, olumsuz duygularını uygun şekilde ifade etme gibi davranışlarını ödüllendirmek, bunların tekrarlanma olasılığını artırabilir.

 - Çocuğa sık sık müdahale etmek, davranışlarının sonuçlarıyla yüzleşmesine izin vermemek öz denetim kazanmasını engelliyor. Öncelikle sorunlarıyla başa çıkmayı öğrenmeli. Çözüm önerileri konusunda onunla tartışılabilir ancak kendi çıkış yolunu bulması için fırsat verilmesi lazım.

- Çocuklara öz denetim kazandırmaya yönelik ebeveynlerin ve öğretmenlerin kendi davranışlarını gözden geçirmesi; engelleyici tutumlarını fark edip değiştirmesi onlar için faydalı olacaktır.

- Onların, yaşam amaçlarını oluşturmalarına ve buna ulaşmak için plan yapmalarına izin verilmeli. Günlük ya da haftalık planlar yapabilirler, uygulayabilirler.

- Sık sık çocukların yaşantıları hakkında konuşmak, davranışları ve sonuçları arasında neden sonuç ilişkisi kurmalarına yardımcı olabilir.

- Kendi yaşam alanlarında (okulda, evde, odasında, ilgilerinde, oyunlarında) daha fazla özgürlük tanınması ve daha fazla sorumluluk alması sağlanabilir.

Kendi kararlarını verebilen sağlıklı çocuklar yetiştirmeniz dileklerimle.