Yemenicilik, üstü deri, altı kösele veya gön olan hafif ve topuksuz bir ayakkabı çeşidinin usta ellerde yapımcılığıdır. Yemeniciliğe “köşgercilik”, yemeni dikenlere “köşger” de denilmektedir. Yemeni, Anadolu’nun bazı bölgelerinde hala üretimine devam edilen, manda, sığır, keçi ve oğlak derisinden faydalanılarak üretilen geleneksel bir ayakkabıdır. Yemeni, sağlıklı, ekonomik ve doğal bir ayakkabı olması nedeniyle geçmişte çok yaygın olarak kullanılmıştır. Ancak günümüzde makineleşmenin ve modern ayakkabıların etkisiyle yemenicilik mesleği yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bu yazımızda, yemeniciliğin tarihçesini, özelliklerini, üretim aşamalarını ve günümüzdeki durumunu inceleyeceğiz.
Yemeniciliğin tarihi, yemeninin kökeni ile ilgilidir. Yemeni, ilk defa Yemen’de Yemen-i Ekber isimli biri tarafından yapıldığı için bu adı almıştır. Yemen-i Ekber, ayaklarına giymek için deriden bir ayakkabı icat etmiş ve bu ayakkabıyı Yemen’de yaygınlaştırmıştır. Yemen’den Halep’e, oradan da Türkiye’nin Gaziantep, Kahramanmaraş ve Kilis illerine yayılan yemeni, yaklaşık altı-yedi yüzyıllık bir tarihe sahiptir. Yemeni, Anadolu’nun hemen her bölgesinde üretilmiş ve ortak yapım özellikleri göstermiştir. Yemenicilik, Osmanlı döneminde de önemli bir meslek dalı olmuş ve yemenici çarşıları kurulmuştur. Yemeni, hem şehirli hem de köylü halkın ayak giysisi olmuştur. Yemeni, aynı zamanda bir kültür simgesi olmuş ve halk şiirlerine, türkülere, atasözlerine ve deyimlere konu olmuştur.
Yemenicilik, el emeği ve göz nuru gerektiren bir sanattır. Yemeni yapımında, alt tabanda manda ve sığır, yüzde keçi, iç astarda koyun, iç tabanda sığır veya keçi, kenarında ise oğlak derisi kullanılır. Yemeni taban ve saya adı verilen yüz olmak üzere iki parçadan oluşur. Bu iki parça dikilerek içi dışına çevrilir. Çevrilen tarafın dış kenarlarından tekrar dikilir. Yemeni; kesim, dikim, kalıba çakma ve perdahlama aşamalarından geçer. Dürülerek top haline getirilen bezlerle, kitre veya duru hazırlanmış çirişin yemeniye sürülmesiyle parlatılır. Yemeni yapımında, ipliğin çürümemesi ve yemeninin su almaması için mumlanmış pamuk ipliği kullanılır. Yemeni yapımında geçmişte daha çok siyah deri kullanılmıştır. Günümüzde doğal boyayla renklendirilmiş derilerin kullanımı ile çeşitli renklerde yemeniler üretilmektedir. Özellikle kadın yemenilerinde daha çok kırmızı ve gülkurusu kullanımı yaygındır. Kadın yemenilerinin yüzü genelde üç parçalıdır ve isteğe göre dikiş ile süslenir. Ayrıca kadın yemenilerine üç-dört parça kösele topuk yapılırken erkek yemenilerinden bazılarına tek parça kösele ökçe yapılır. Yemeniler, taban ve kalıplarına göre de adlandırılır. Bunlar kesik burun, sağsız-solsuz düz, sağlı-sollu ve takunya kalıplı yemenidir. Büyüklüklerine göre de; 15-26 numara çocuk yemenisi “yaşar”, 27 numara kadın yemenisi “zenne”, 28 numaradan başlayan erkek yemenileri “dörtlü”, 29 numara “ikili”, 30 numara “ürüzgar”, 30-31.5 numara “uluayak” olarak isimlendirilir.
Yemenicilik, geçmişte Anadolu’nun önemli bir meslek dalı iken, günümüzde yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Makineleşmenin ve modern ayakkabıların etkisiyle yemeni talebi azalmış, yemenici ustaları da azalmıştır. Yemenicilik, günümüzde sadece birkaç ilde az sayıda yapımcı sayesinde sürdürülmektedir. Yemenicilik, kültürel mirasımızın bir parçası olan bir sanattır ve korunması gerekmektedir. Yemenicilik, hem sağlıklı hem de doğal bir ayakkabı alternatifi sunmaktadır. Yemenicilik, hem turistik hem de kültürel bir değerdir. Yemenicilik, hem geleneksel hem de modern tasarımlarla yeniden canlandırılabilir. Yemenicilik, hem ülkemiz hem de dünya için önemli bir meslektir.
Yemenicilik, Anadolu’nun unutulmaya yüz tutmuş bir mesleği ve sanatıdır. Yemeni, üstü deri, altı kösele veya gön olan hafif ve topuksuz bir ayakkabı çeşididir. Yemeni, sağlıklı, ekonomik ve doğal bir ayakkabıdır. Yemeni, Yemen-i Ekber isimli biri tarafından Yemen’de icat edilmiş ve Anadolu’ya yayılmıştır. Yemeni, Osmanlı döneminde çok yaygın olarak kullanılmış ve kültürümüze yansımıştır. Yemeni, günümüzde makineleşmenin ve modern ayakkabıların etkisiyle yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Yemeni, kültürel mirasımızın bir parçası olan bir sanattır ve korunması gerekmektedir. Yemeni, hem turistik hem de kültürel bir değerdir. Yemeni, hem geleneksel hem de modern tasarımlarla yeniden canlandırılabilir. Yemeni, hem ülkemiz hem de dünya için önemli bir meslektir.
(HABER MERKEZİ)
