Menkul kıymet tesisi, bankaların yabancı para cinsinden mevduat ve kredi gibi yükümlülüklerine karşılık Türk lirası cinsinden menkul kıymet bulundurma zorunluluğu olarak tanımlanabilir. Bu uygulama, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından 2022 yılında başlatılmış ve 2023 yılında güncellenmiştir. Peki menkul kıymet tesisi nedir, hangi bankaları ilgilendiriyor, nasıl hesaplanıyor ve ne amaçla uygulanıyor? İşte tüm detaylar…
Menkul kıymet tesisi, finansal piyasalarda menkul kıymet alımı, satımı ve saklaması gibi işlemleri gerçekleştiren kuruluşlara verilen genel bir terimdir. Bu kuruluşlar, yatırımcıların menkul kıymetlerle ilgili işlemlerini kolaylaştırır ve güvenli bir şekilde saklar. Ancak bu terim, Türkiye’de bankalar için farklı bir anlam taşımaktadır. Bankalar için menkul kıymet tesisi, TCMB tarafından getirilen bir yükümlülüktür. Bu yükümlülük, bankaların yabancı para cinsinden mevduat ve kredi gibi yükümlülüklerine karşılık Türk lirası cinsinden menkul kıymet bulundurma zorunluluğu olarak tanımlanabilir.
Menkul kıymet tesisi uygulamasına göre, serbest bölgelerde faaliyette bulunanlar dahil Türkiye’de kurulmuş veya şube açmak suretiyle Türkiye’de faaliyet gösteren tüm bankalar Tebliğ hükümlerine tabidir. Ancak münhasıran kıyı bankacılığı yapan bankalar, İller Bankası, Türkiye Kalkınma ve Yatırım Bankası A.Ş. ve Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. ile 5411 sayılı Bankacılık Kanunu gereğince iradi tasfiyeye giden bankalar tasfiyenin ilan edildiği tarihten itibaren, temettü hariç ortaklık hakları ile yönetim ve denetimi Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna devredilen kredi kuruluşları devir tarihinden itibaren Tebliğ hükümlerine tabi değildir.
Menkul kıymet tesisine tabi yükümlülükler, bankaların tabi oldukları muhasebe standartları ve kayıt düzeni esas alınarak, yurt dışı şubeleri nezdindekiler dahil, aşağıda sayılan kurum ve kuruluşlara ait olanlar hariç olmak üzere, döviz cinsinden mevduat/katılım fonu ve kıymetli maden depo hesaplarıdır:
Yurt dışı şubelerce bankalar ve kredi vermeye yetkili diğer kuruluşlar hariç olmak üzere yurt dışı yerleşiklere kullandırılan kredi tutarı kadar menkul kıymet tesisine tabi yükümlülüklerden indirim yapılabilir. Ancak bu indirim, yurt dışı şubelerin yabancı para mevduat/katılım fonu tutarını aşamaz.
Menkul kıymet tesisine tabi varlıklar ise, bankaların tabi oldukları muhasebe standartları ve kayıt düzeni esas alınarak, usul ve esasları Merkez Bankası’nca belirlenen Türk lirası cinsinden nakdi kredilerdir. Bu krediler, dövize endeksli krediler, takipteki alacaklar, yeniden yapılandırılanlar ve tazmin edilen gayrinakdi kredi bedelleri hariç; aynı kredi numarasıyla takip ediliyor olsa dahi temdit edilenler ve refinanse edilenler dahil olmak üzere hesaplanır.
Menkul kıymet tesisi oranı ise, TCMB tarafından belirlenen ve değiştirilebilen bir orandır. Bu oran, bankaların menkul kıymet tesisine tabi yükümlülüklerinin ne kadarlık bir bölümüne karşılık menkul kıymet tesisine tabi varlık bulundurmaları gerektiğini gösterir. Örneğin, menkul kıymet tesisi oranının %10 olduğunu varsayalım. Bu durumda, bankanın 100 milyon dolarlık yabancı para cinsinden mevduatına karşılık 10 milyon dolarlık Türk lirası cinsinden nakdi kredi bulundurması gerekir.
Menkul kıymet tesisi uygulamasının temel amacı, bankaların döviz cinsinden yükümlülüklerini azaltmak ve Türk lirasının değerini korumak olarak ifade edilebilir. Bu uygulama ile bankaların yabancı para cinsinden mevduat ve kredilerine karşılık Türk lirası cinsinden nakdi kredilerden oluşan bir varlık portföyü bulundurmaları sağlanmaktadır. Böylece, bankaların döviz talebi azalacak, Türk lirasının değeri desteklenecek ve finansal istikrar artırılacaktır. Ayrıca, menkul kıymet tesisi uygulaması ile bankaların reel sektöre daha fazla kredi vermeleri teşvik edilmekte ve ekonomik büyümeye katkı sağlanmaktadır. (Haber Merkezi)
