Siroz, karaciğerde ileri derecede hasar oluşması sonucunda ortaya
çıkan ciddi bir hastalıktır. Sirozun nedenleri, belirtileri,
tanısı ve tedavisi hakkında merak edilenleri bu yazıda
bulabilirsiniz.
Siroz Nedir?
Karaciğer, vücudun en büyük ve en önemli organlarından biridir.
Kanı temizler, sindirime yardımcı olur, vitamin ve mineralleri
depolar, kanın pıhtılaşmasını sağlar ve bağışıklık sistemini
düzenler. Karaciğer, aynı zamanda kendi kendini yenileyebilen tek
organdır. Ancak bazı durumlarda karaciğerde hasar oluşabilir ve
bu hasar zamanla artarak karaciğerin normal işlevlerini
bozabilir. Bu duruma siroz denir.
Siroz, karaciğerde yara dokusu oluşması ve bu dokunun sağlıklı
karaciğer hücrelerinin yerini alması sonucunda karaciğerin
sertleşmesi ve küçülmesi olarak tanımlanabilir. Siroz,
karaciğerin kan akışını yavaşlatır ve karaciğerden kalbe giden
damarda basınç artışına neden olur. Bu da karında, bacaklarda ve
göğüste sıvı birikmesine, kanama ve enfeksiyon riskinin
artmasına, karaciğer yetmezliği ve karaciğer kanserine yol
açabilir.
Siroz, genellikle yıllar içinde gelişen ve ilerleyen bir
hastalıktır. Sirozun erken evrelerinde belirti vermeyebilir veya
çok hafif belirtiler gösterebilir. Ancak hastalık ilerledikçe ve
karaciğerdeki hasar arttıkça belirtiler daha belirgin ve şiddetli
hale gelir. Sirozun neden olduğu karaciğer hasarı genellikle geri
dönüşümsüzdür. Ancak erken teşhis ve uygun tedavi ile hastalığın
ilerlemesi yavaşlatılabilir ve komplikasyonlar önlenebilir.
Siroz Neden Olur?
Sirozun en yaygın nedeni kronik alkol kullanımıdır. Alkol,
karaciğerde toksik etki yaparak karaciğer hücrelerinin ölmesine
ve yara dokusu oluşmasına neden olur. Alkolün yanı sıra, sirozun
diğer önemli nedenleri arasında şunlar sayılabilir:
- Hepatit B ve Hepatit C gibi kronik viral enfeksiyonlar: Bu
virüsler, karaciğerde iltihaplanmaya ve hasara yol açar. Tedavi
edilmezse, siroza neden olabilir.
- Alkol kaynaklı olmayan karaciğer yağlanması (NAFLD): Bu
durum, karaciğerde aşırı miktarda yağ birikmesi anlamına gelir.
Obezite, diyabet, yüksek kolesterol ve trigliserid gibi
faktörler, karaciğer yağlanmasına neden olabilir. Karaciğer
yağlanması, karaciğerde iltihaplanma ve hasara neden olabilir ve
siroza ilerleyebilir.
- Safra yollarının tıkanması veya iltihaplanması: Safra,
karaciğer tarafından üretilen ve sindirime yardımcı olan bir
sıvıdır. Safra yolları, safra akışını sağlayan kanallardır. Safra
yolları tıkanırsa veya iltihaplanırsa, safra karaciğerde birikir
ve karaciğerde hasara neden olur. Bu durum, primer biliyer
kolanjit veya primer sklerozan kolanjit gibi hastalıklarla
ilişkilidir.
- Otoimmün hepatit: Bu durum, bağışıklık sisteminin karaciğer
hücrelerine saldırması sonucunda karaciğerde iltihaplanma ve
hasar oluşması anlamına gelir. Otoimmün hepatit, nedeni tam
olarak bilinmeyen bir hastalıktır.
- Vücutta aşırı demir veya bakır birikmesi: Demir veya bakır,
karaciğerde toksik etki yaparak karaciğer hücrelerinin ölmesine
ve yara dokusu oluşmasına neden olabilir. Bu durum,
hemokromatozis veya Wilson hastalığı gibi genetik hastalıklarla
ilişkilidir.
- Bazı ilaçlar, toksinler veya enfeksiyonlar: Karaciğer, vücuda
giren çeşitli maddeleri metabolize eder ve zararsız hale getirir.
Ancak bazı ilaçlar, toksinler veya enfeksiyonlar, karaciğerde
hasara neden olabilir. Örneğin, aşırı dozda parasetamol, mantar
zehirlenmesi, tüberküloz, frengi, bruselloz gibi durumlar, siroza
yol açabilir.
Siroz Belirtileri Nelerdir?
Siroz, erken evrelerinde genellikle belirti vermeyebilir veya çok
hafif belirtiler gösterebilir. Bu belirtiler şunlardır:
- İştah kaybı
- Kilo kaybı
- Halsizlik
- Bulantı ve kusma
- Karın bölgesinde ağırlık veya dolgunluk hissi
- Kaşıntı
- Ciltte sararma (sarılık)
- Gözlerde sararma
- İdrar renginde koyulaşma
- Dışkı renginde açılma
- Karaciğerin büyümesi (hepatomegali)
- Dalak büyümesi (splenomegali)
Siroz ilerledikçe ve karaciğerdeki hasar arttıkça,
daha ciddi ve hayatı tehdit edici belirtiler ortaya çıkabilir. Bu
belirtiler şunlardır:
- Karında sıvı birikmesi (asit)
- Bacaklarda sıvı birikmesi (ödem)
- Göğüste sıvı birikmesi (hidrotoraks)
- Karaciğerden kalbe giden damarda basınç artışı (portal
hipertansiyon)
- Varisli damarlarda kanama (özofagus, mide, bağırsak veya
rektum varisleri)
- Karaciğer ensefalopatisi (karaciğerin toksinleri
temizleyememesi sonucunda beyinde fonksiyon bozukluğu)
- Karaciğer kanseri (hepatosellüler karsinom)
- Karaciğer yetmezliği
Siroz Tanısı Nasıl Konulur?
Siroz tanısı, hastanın şikayetleri, fizik muayene, kan testleri,
görüntüleme yöntemleri ve karaciğer biyopsisi gibi yöntemlerle
konulabilir. Bu yöntemler şöyle açıklanabilir:
-
Fizik muayene: Doktor, hastanın
cildinde, gözlerinde, karın bölgesinde, bacaklarında ve göğüs
bölgesinde sirozun belirtilerini arar. Ayrıca karaciğer ve
dalak boyutunu, karaciğerden kalbe giden damarda basınç
artışını ve varisli damarları değerlendirir.
-
Kan testleri: Karaciğer fonksiyon
testleri, karaciğerin çalışma durumunu gösterir. Karaciğer
hasarı olan hastalarda, karaciğer enzimleri, bilirubin,
albumin, protrombin zamanı gibi testlerde anormallikler
görülebilir. Ayrıca kan sayımı, böbrek fonksiyon testleri,
elektrolitler, kan şekeri, demir, bakır, alfa-fetoprotein gibi
testler de yapılabilir.
-
Görüntüleme yöntemleri: Ultrason,
bilgisayarlı tomografi (BT), manyetik rezonans görüntüleme
(MR), elastografi gibi yöntemler, karaciğerin boyutunu,
şeklini, dokusunu, kan akışını ve sirozun evresini gösterir. Bu
yöntemler, karaciğerde yara dokusu, sıvı birikmesi, varisli
damarlar, karaciğer kanseri gibi bulguları da ortaya
çıkarabilir.
-
Karaciğer biyopsisi: Bu yöntem,
karaciğerden küçük bir doku parçasının alınması ve mikroskop
altında incelenmesi anlamına gelir. Karaciğer biyopsisi,
sirozun nedenini, evresini ve şiddetini belirlemek için en
kesin yöntemdir. Ancak bu yöntem, bazı riskler taşır ve her
hastaya uygulanamaz.
Siroz Tedavisi Nasıl Yapılır?
Siroz tedavisi, hastalığın nedenine, evresine, belirtilerine ve
komplikasyonlarına göre değişir. Siroz tedavisinin temel
amaçları, karaciğer hasarının ilerlemesini yavaşlatmak, karaciğer
fonksiyonlarını desteklemek, belirtileri hafifletmek ve
komplikasyonları önlemek veya tedavi etmektir. Siroz tedavisinde
şu yöntemler kullanılabilir:
- Yaşam tarzı değişiklikleri: Sirozun en önemli nedeni olan
alkol kullanımı bırakılmalıdır. Ayrıca sağlıklı bir beslenme,
düzenli egzersiz, sigara içmeme, aşırı kilo verme, hepatit aşısı,
karaciğer dostu ilaçlar kullanma gibi önlemler alınmalıdır.
- İlaç tedavisi: Sirozun nedenine göre ilaç tedavisi
uygulanabilir. Örneğin, hepatit B veya C virüsüne karşı antiviral
ilaçlar, karaciğer yağlanmasına karşı insülin duyarlılığını
artıran ilaçlar, otoimmün hepatite karşı kortikosteroidler veya
immünsüpresif ilaçlar, safra yolları hastalıklarına karşı
ursodeoksikolik asit gibi ilaçlar verilebilir. Ayrıca sirozun
belirtilerine ve komplikasyonlarına yönelik olarak da ilaç
tedavisi uygulanabilir. Örneğin, karında sıvı birikmesine karşı
diüretikler, kanama riskine karşı beta blokerler, karaciğer
ensefalopatisine karşı laktüloz veya rifaksimin gibi ilaçlar
kullanılabilir.
- Girişimsel tedavi: Sirozun komplikasyonlarına yönelik olarak
girişimsel tedavi yöntemleri uygulanabilir. Örneğin, varisli
damarlarda kanama olursa, endoskopik bant ligasyonu,
skleroterapi, transjuguler intrahepatik portosistemik şant (TIPS)
gibi yöntemlerle kanama durdurulabilir. Karaciğer kanseri olursa,
radyofrekans ablasyonu, kemoembolizasyon, radyoembolizasyon,
cerrahi rezeksiyon gibi yöntemlerle tümör tedavi edilebilir.
- Karaciğer nakli: Sirozun ileri evrelerinde ve karaciğer
yetmezliği geliştiğinde, karaciğer nakli tek tedavi seçeneğidir.
Karaciğer nakli, uygun bir donörden alınan sağlıklı bir
karaciğerin hastaya nakledilmesi anlamına gelir. Karaciğer nakli,
sirozun nedenine bakılmaksızın uygulanabilir. Ancak karaciğer
nakli, bazı riskler taşır ve her hastaya uygun olmayabilir.
Sirozun Önlenmesi Mümkün mü?
Siroz, önlenebilir bir hastalıktır. Sirozun önlenmesi için şu
önlemler alınabilir:
- Alkol kullanımından kaçınmak veya azaltmak
- Hepatit B ve C virüslerine karşı aşı olmak veya korunmak
- Obezite, diyabet, yüksek kolesterol ve trigliserid gibi risk
faktörlerini kontrol altında tutmak
- Karaciğer dostu ilaçlar kullanmak ve karaciğere zararlı ilaç,
toksin veya enfeksiyonlardan uzak durmak
- Sağlıklı bir beslenme ve düzenli egzersiz yapmak
- Karaciğer hastalığı belirtileri fark edildiğinde erken teşhis
ve tedavi için doktora başvurmak
Siroz, karaciğerde ciddi bir hasar oluşması sonucunda ortaya
çıkan ve hayatı tehdit eden bir hastalıktır. Sirozun en yaygın
nedeni alkol kullanımıdır. Sirozun belirtileri ve
komplikasyonları, hastalığın evresine göre değişir. Sirozun
tedavisi, hastalığın nedenine, evresine, belirtilerine ve
komplikasyonlarına göre yapılır. Sirozun ileri evrelerinde ve
karaciğer yetmezliği geliştiğinde, karaciğer nakli gerekebilir.
Siroz, önlenebilir bir hastalıktır. Sirozun önlenmesi için alkol
kullanımından kaçınmak, hepatit aşısı olmak, sağlıklı bir yaşam
tarzı sürdürmek ve karaciğer hastalığı belirtilerine dikkat etmek
gerekir.(Saim Tunçman)
