Borsada devre kesici, borsada alım-satımı geçici olarak durduran bir acil durum önlemini ifade eder. Devre kesiciler, panik satışını veya alımını engellemeyi amaçlar. S&P 500 ve BIST 100 gibi geniş piyasa endeksleri yanı sıra hisse senetleri için de yaygın olarak kullanılır. Devre kesiciler, dünya çapındaki borsalarda, fiyatlar önceden tanımlanmış seviyelere ulaştığında borsada alım-satımı otomatik olarak durdurarak çalışan geçici önlemlerdir.
Bu makalede, borsada devre kesici nedir, ne demek, nasıl çalışır, ne kadar sürer, nasıl aktif olur gibi merak edilen soruların cevaplarını bulacaksınız. Ayrıca, Borsa İstanbul’da devre kesici uygulamasının nasıl uygulandığını ve son zamanlarda hangi hisselerde devre kesici olduğunu da öğreneceksiniz.
Borsada devre kesici terimi, borsada alım-satımı geçici olarak durduran bir acil durum önlemini ifade eder. Devre kesiciler; panik satışını engellemeyi amaçladığı gibi, söz konusu panik alımlar olduğunda da tetiklenebilir.
Devre kesiciler, yatırımcıların belirlenen sınırları aşan fiyat dalgalanmalarından olumsuz etkilenmemesi için piyasaya rahatlama imkanı sağlayan bir sigorta sistemidir. Devre kesici uygulaması, piyasayı kısa süreliğine durdurup yatırımcının gözlemlemesine imkan tanımaktadır. Bunun sonucunda anormal dalgalanmalar, spekülatif dalgalar ve ani satışların engellenmesine imkan sağlar.
Devre kesici sistemi, işlemleri geçici olarak durdurarak yatırımcılara piyasayı anlama fırsatı verir ve doğru bilgiye erişebilmeleri için zaman tanır. Devre kesiciyi harekete geçiren, yani belirlenen fiyat eşiklerini geçen emirler iptal edilir. Devre kesici harekete geçtiğinde ilgili payda tek fiyat yöntemi ile fiyat oluşturmak için belirli bir süre emir toplanır.
Devre kesiciler; S&P 500 ve BIST 100 gibi geniş piyasa endeksleri yanı sıra hisse senetleri için de yaygın olarak kullanılır. Geniş piyasa endekslerinde devre kesiciler, endeksin belirlenen yüzdelik oranda düşmesi veya yükselmesi halinde tüm piyasayı durdurur. Hisse senetlerinde ise devre kesiciler, hissenin belirlenen yüzdelik oranda düşmesi veya yükselmesi halinde sadece ilgili hisseyi durdurur.
Borsada devre kesici uygulamasının çalışma mantığı şu şekildedir:
Borsada devre kesici uygulamasının süresi, piyasanın türüne ve durdurulan payın veya endeksin niteliğine göre değişir. Genel olarak, devre kesici uygulamasının süresi 15 dakika ile 1 saat arasında olabilir.
Örneğin, Borsa İstanbul’da BIST 100 endeksinde ilk eşik olarak belirlenen yüzde 5 ve daha fazla düşmesi halinde devre kesici uygulanır ve işlemler 15 dakika durdurulur. İkinci eşikte ise yüzde 7 veya daha fazla düşmesi halinde uygulanır ve işlemler 30 dakika durdurulur. Üçüncü eşikte ise yüzde 10 veya daha fazla düşmesi halinde uygulanır ve işlemler 1 saat durdurulur.
Hisse senetlerinde ise devre kesici uygulaması, hissenin fiyatının belirlenen yüzdelik oranda yükselmesi veya düşmesi halinde devreye girer. Bu durumda, hissenin işlem gördüğü piyasanın türüne göre devre kesici süresi değişir. Örneğin, Borsa İstanbul’da A grubu hisselerde devre kesici uygulaması, hissenin fiyatının yüzde 10 veya daha fazla yükselmesi veya düşmesi halinde devreye girer ve işlemler 15 dakika durdurulur.
Borsada devre kesicinin birçok faydası vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:
Yatırımcıları korur: Devre kesici uygulaması, yatırımcıların aşırı fiyat dalgalanmalarından olumsuz etkilenmemesi için piyasaya soluklanma imkanı sağlar. Bu sayede yatırımcılar piyasayı anlama fırsatı bulur ve doğru bilgiye erişebilmeleri için zaman tanır.
Piyasaları korur: Devre kesici uygulaması, piyasada istikrarı sağlar. Aşırı fiyat dalgalanmaları, spekülatif ataklar veya panik satışları gibi piyasayı bozan durumların önlenmesine imkan sağlar. Bu sayede piyasanın güvenilirliği ve likiditesi artar.
Manipülasyonu önler: Devre kesici uygulaması, piyasada manipülasyon yapılmasını zorlaştırır. Manipülatörler, piyasayı etkilemek için aşırı fiyat değişimleri yaratmaya çalışabilirler. Ancak devre kesici uygulaması sayesinde bu değişimler sınırlanır ve manipülatörlerin işi zorlaşır.
Borsada devre kesici uygulaması, otomatik olarak devreye giren bir sistemdir ve manuel bir müdahale gerektirmez. Devre kesici uygulaması, belirlenen fiyat eşiklerinin aşılması durumunda otomatik olarak çalışır.
Borsada devre kesici uygulamasının aktif olması için, ilgili payın veya endeksin fiyatının belirlenen yüzdelik oranda yükselmesi veya düşmesi gerekir. Bu oranlar, piyasanın türüne ve payın veya endeksin niteliğine göre değişir. Örneğin, Borsa İstanbul’da BIST 100 endeksinde devre kesici uygulamasının aktif olması için, endeksin fiyatının yüzde 5, yüzde 7 veya yüzde 10 oranında düşmesi gerekir.
Borsa İstanbul’da devre kesici uygulaması, BIST 100 endeksi ve hisse senetleri için farklı şekillerde uygulanır. BIST 100 endeksinde devre kesici uygulaması, endeks bazlı olarak çalışır ve tüm piyasayı etkiler. Hisse senetlerinde ise devre kesici uygulaması, hisse bazlı olarak çalışır ve sadece ilgili hisseyi etkiler.
BIST 100 endeksinde devre kesici uygulaması, endeksin belirlenen yüzdelik oranda düşmesi halinde devreye girer. Bu oranlar şu şekildedir:
