200 yıllık saray halıları usta ellerde yeniden hayat buluyor

İstanbul Beşiktaş’taki Yıldız Şale yerleşkesinde bulunan Milli Saraylar Halı Restorasyon Atölyesi’nde Beylerbeyi, Yıldız ve Dolmabahçe saraylarına ait yaklaşık 200 yıllık üç halı da başlatılan restorasyon çalışmaları sürüyor. Beylerbeyi Sarayı’na ait yaklaşık 20 metrekarelik Hereke halısı, 19. yüzyılda Türk düğümü tekniğiyle dokunurken, atkılarında pamuk, çözgülerinde yün iplik kullanılan halı, krem zemin üzerine geniş bordürleri ve büyük paftalar içindeki zarif gül tezyinatıyla dikkat çekiyor. Halının ortasında, mavi kurdeleler arasında yeşil, kırmızı ve pembe çiçek buketi yer alıyor. Restorasyon sürecinde saçak zincirleri çekilip sabitlenen tarihi halının, kopmuş atkı ve çözgü telleri tamamlanırken, güve yenikleri onarıldı. Eksik 'su yolu' yeniden dokunarak kenarları sağlamlaştırılan ‘Hereke’ imzalı halı, tesviye ve ütü işlemlerinde sonra eski görkemine kavuşturulacak. Beylerbeyi Sarayı’na ait halının restorasyonunda sona gelinirken, yaklaşık 2 hafta sonra tamamlanarak sarayda yerini alacak.

Yıldız Sarayı'nın halısında restorasyon çalışması devam ediyor
Yıldız Sarayı’na ait 19. yüzyılda İran düğümü tekniğiyle dokunan 29 metrekarelik İran halısında, atkı ve çözgülerinde pamuk, ilmeklerinde yün iplik kullanıldı. Beyaz üzerine serpme çiçek ve dal motifleriyle süslenen halının lacivert zeminli ortası görenleri hayran bırakıyor. Bordürleri kırmızı ve krem zeminli olan halının her iki tarafına saçak takıldığında restorasyonu tamamlanmış olacak. Yaklaşık 6 ay önce çalışmalara başlanan halının yüzde 30'u tamamlandı. Güve yenikleri ile kaybolan kısımlarında süren çalışmaların ardından halının yaklaşık 8 ay sonra tamamlanarak sarayda yerini alacağı öğrenildi.

Dolmabahçe Sarayı'nın halısı yüzde 70 tamamlandı
Dolmabahçe Sarayı'na ait şal desenli rengarenk halıda yüzde 50 konservasyon, yüzde 50 restorasyon çalışması gerçekleştiriliyor. Kesiklerin ve parçalanmış desenlerin birleştirildiği halının restorasyon çalışması yüzde 70 tamamlandı. Rengarenk halı yaklaşık 3 ay sonra sarayda ilgililerine sunulacak.

Eşsiz eserler, ustaların sabır ve emeğiyle sarayda yerini alıyor
8 kişilik uzman bir ekibin titizlikle yürütülen restorasyon süreci, halıların 19. yüzyıldaki orijinal dokularına uygun iplikler kullanılarak gerçekleştirildi. Isı, nem ve açık teşhir koşulları nedeniyle zamanla yıpranan eserler, özel tekniklerle yeniden güçlendirildi. İlk olarak detaylı fotoğraf çekimi ve kayıt altına alma işlemleri yapılırken ardından halılar yıkanıp onarılacak bölümleri belirlendi. Restorasyonda kullanılacak iplikler, orijinal renk ve dokularına sadık kalınarak atölyede özel olarak renklendirildi. Hasır işlemleri tamamlandıktan sonra tığ ve iğne ile dokuma sürecine geçildi. Dokuma sonrası fazla tüylerin kesilip düzeltilmesiyle halıların estetik görünümü yeniden kazandırılıyor. Milli Saraylar Halı Restorasyon Atölyesi, tarihi halıları ilmek ilmek işleyerek gelecek nesillere aktarıyor. Yüzyıllar boyunca saraylarda sergilenen bu eşsiz eserler, ustaların sabır ve emeğiyle yeniden hayat buluyor.

"Saray, kasır ve köşklerin bünyesinde bulunan halıların restorasyonunu yürütmekteyiz"
Milli Saraylar Başkanlığında 17 yıldır halı ustası olarak çalışan Sadi Öztürk, "8 kişilik bir ekibimiz var. Bu ekiple Milli Saraylar Başkanlığındaki saray, kasır ve köşklerin bünyesinde bulunan halıların restorasyonunu yürütmekteyiz. Restorasyon sürecimizde eserlere yaptığımız ilk işlem, onları kayıt altına almak oluyor. Fotoğraflama sürecimiz oluyor. İlk halini fotoğraflıyoruz, tespit çalışması yapıyoruz. Restorasyon süreci boyunca da yaptığımız bütün işlemler kayıt altına alınıyor. Geriye dönük bunları takip edebiliyoruz. Bu bizim önem verdiğimiz bir konu. Eseri kayda aldıktan sonra iplikleri seçip, temin ediyoruz. Halının kendisine uygun iplikler seçiliyor. Bu iplikler halının kendi renklerine uygun olacak şekilde boya kazanında kaynatılarak boyanıyor. Restorasyon yapıldığı, birebir aynı yaptığımız için neredeyse anlaşılmıyor. Şu an burada iki tane halı var. Biri, Beylerbeyi Sarayı'na ait. Yaklaşık 150 yıllık bir halı. Hereke halısı ve Türk düğümü. Atkı, çözgü ve ilmikleri tamamen yün. Halı içerisinde güve yenikleri, kenar kısımlarında eksikleri, baş kısımlarında saçak ve dokumada eksikleri vardı. Bu halının restorasyonu bitme aşamasına geldi. Bir çoğu tamamlandı, ufak işlemleri yapıldıktan sonra tesviye aşamasına geçilecek. Tesviye aşamasında makas ve tıraş makinesiyle tesviye edildikten sonra halının yüksekliği orijinal haline getirilecek" dedi.

"Restorasyonda yüzde 30'a ulaşabilmiş durumdayız"
Yıldız Sarayı'na ait olan halı hakkında konuşan Öztürk, "Diğer halımızda Yıldız Sarayı'na ait bir Horosan halısı. İran düğümü ile yapılmış bir halıdır. Bu halının atkı ve çözgüleri pamuk, ilmekleri yün. Yaklaşık 6 aydır halı, işlem görmektedir. Şu an restorasyonda yüzde 30'a ulaşabilmiş durumdayız. Halıda güve yenikleri çok fazla. Güve, halının yününü yemiş. Yüzey kısımda, ilmeklerde aşırı tahrip var. Bunlar birebir tekrar tamamlanıyor" ifadelerini kullandı.

"Dolmabahçe Sarayı halısının yaklaşık 3 ay içerisinde işlemleri biter"
Dolmahçe Sarayı'na ait olan halı hakkında bilgiler veren Sadi Öztürk, "Dolmabahçe Sarayı'na ait şal desenli bir halı. Şal desenini birçok sarayda görüyoruz. Zamanında bu halıdan çok dokunmuş ve kullanılmış. Yine o halılardan bir tanesi işlem görmekte. Bu halının da yaklaşık yüzde 70'lik bir aşaması tamamlandı. Hala işlemleri devam ediyor. O halıda aşağı yukarı bir 150 yıllık. Dolmabahçe Sarayı'ndaki eserler 100-150 yıllık oluyor. Daha eski olanlarda olabiliyor ama Dolmabahçe Sarayı aşağı yukarı bu tarihler. O halımız, Hereke veya Horosan da dokunmuş halıya göre daha kaba bir yapıya sahip. Yine Türk düğümü, ilmek sayısı olarak daha kaba bir dokuması var. O yüzden halıda işlemler biraz daha çabuk yürüyebiliyor. Horosan halısı daha ince bir halı olduğu için daha yavaş ilerleniyor. Halı restorasyon süreci dokuma ile kıyaslarsak çok daha zaman alan, daha meşakkatli olan ve sabır isteyen bir iş. Her ilmeğin, her desenin tek tek tamamlanması, birebir uygulanması gerekiyor. Beylerbeyi Sarayı'na ait halı 6 aydır yapılıyor, yaklaşık 1 ay içerisinde tesviyesi tamamlanır. Horosan halısının ise 8 ay sonra tamamlanır diye düşünüyorum. Çünkü yaparken içinden çürükler de çıkıyor. Bunlar kestiremediğimiz şeyler oluyor. Dolmabahçe Sarayı'nın halısı çoğunlukla sağlam bir halı. Kesikleri ve yırtıkları çok fazlaydı. Fazla dokuma yapılan bölgeler var. Yaklaşık 3 ay içerisinde işlemleri biter" şeklinde konuştu.

"Desenler ve renkler ortaya çıktıkça ayrı bir zevk veriyor"
Restorasyonunu gerçekleştirdikleri halıları sergilenirken gördüklerinde motivasyonlarının arttığını belirten Öztürk, "Burada bulunmanın en güzel yanlarından biri yaptığımız her eseri, her çalışmayı gidip yerinde birebir görebiliyoruz. Bir yere gittiğimiz zaman, o halı orada ve görüyoruz. 'Benim yaptığım halı, bunun restorasyonunu ben yaptım' diyebiliyoruz. Bize ayrı bir motive veriyor. Bu işlemler uzun sürüyor ama desenler ve renkler ortaya çıktıkça, halının eksik kısımlarını tamamladıkça ayrı bir zevk veriyor. Buradan aldığımız motivasyonla işlemlere devam ediyoruz" diye konuştu.

"Halının büyük bir kısmında güve yenikleri var"
Yıldız Sarayı'na ait halıyı restore eden Muzaffer Yumuşak ise, "Yıldız Sarayı'nda getirilen halının restorasyonu devam ediyor. Halının büyük bir kısmında güve yenikleri var. Kenarları ve baş kısımlarında eksikleri var. 6 aydır çalışıyoruz ama yaklaşık işin yüzde 30'undayız. 7-8 ay daha devam edeceğiz. Bitirip tekrar sarayda sergiye sunacağız" dedi.

"Halım bitmek üzere"
Beylerbeyi Sarayı'na ait olan halıyı restore eden Adalet Işıcı, "Halım bitmek üzere. Yaklaşık 2 haftalık bir zamanı kaldı. Halıda güve yenikleri vardı. Saçaklar, kenarları yoktu. Atkı ve çözgülerinin onarımını yaptım. Güve yeniklerini tamamen onardım. Boyama işlemi ve iplik seçimleti vardı. Bunlar biraz meşakkatli işlemler, onlarla uğraştık. Ve en güzeli sonuna geldik" ifadelerini kullandı.